Bài chòi là bộ môn thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian lạ mắt ở Khánh Hòa nói riêng và các tỉnh miền Trung nói cộng đồng. Tuy vậy, để việc bảo tồn di tích văn hóa truyền thống bài chòi theo như đúng chuyên nghiệp hóa, quy chuẩn rất cần sự tham gia của đội ngũ nghệ sĩ chuyên nghiệp, nhằm tránh tình trạng mỗi nơi một phách.
Trong quyết định hành động công nhận thẩm mỹ và nghệ thuật bài chòi là di tích văn hóa truyền thống phi vật thể thay mặt đại diện quả đât, UNESCO vinh danh 2 mô hình chính của bài chòi dân gian, đó là: Vui chơi dân gian bài chòi (bài chòi đánh bài) và thẩm mỹ và nghệ thuật diễn xướng bài chòi (bài chòi trải chiếu). Tuy vậy, ở Khánh Hòa, ở bên cạnh thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn bài chòi dân gian còn tồn tại sân khấu kịch hát bài chòi (bài chòi cách mạng) xuất hiện từ thời điểm năm 1974. Kịch hát bài chòi vẫn sử dụng các làn điệu như: Xàng xê, xuân nữ, cổ bản, hồ quảng… để thể hiện các vở diễn có chủ đề, nội dung, diễn biến, nhân vật. Những người dân thể hiện các vở diễn này được xem là nghệ sĩ, diễn viên sân khấu truyền thống lâu đời.
Các nghệ sĩ của Nhà hát Thẩm mỹ truyền thống lâu đời tỉnh tái hiện hội chơi bài chòi dân gian. (Ảnh chụp trước tháng 5-2021)
Chính vì sự tồn tại của 2 hình thức thẩm mỹ và nghệ thuật bài chòi như trên nên trong trách nhiệm bảo tồn, phát huy lợi ích di tích bài chòi, nhiều người cho đó là mẩu truyện của người dân, quần chúng. Qua theo dõi một trong những lớp truyền dạy, tập huấn thẩm mỹ và nghệ thuật bài chòi dân gian do các nghệ nhân đứng lớp, hoàn toàn có thể thấy học viên mới chỉ tiếp cận được phần triển khai trình diễn mà thiếu đi phần lý luận về ý nghĩa từng quân bài, cắt nghĩa cách hát, phân tích làn điệu… Vậy nên, có tình trạng lớp học do nghệ nhân tới từ Bình Định dạy thì học viên sẽ hô hát theo cách của bài chòi Bình Định; và một câu hô quân bài nhưng học viên học các nghệ nhân không giống nhau thì diễn cũng không giống nhau…
Trong nội dung bài viết đăng trên Tạp chí Nha Trang số tháng 7 vừa qua, nhạc sĩ Hình Phước Liên nhận định rằng, có tâm lý trái chiều thẩm mỹ và nghệ thuật bài chòi dân gian với thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu dân ca kịch bài chòi. Thực tiễn, yếu tố cốt lõi của ca kịch bài chòi vẫn là những làn điệu bài chòi dân gian. Các nghệ sĩ ca kịch bài chòi vừa nắm được cơ bản cách hô hát của bài chòi dân gian, vừa có kỹ năng biểu diễn sân khấu. Xét cho cùng, sân khấu dân ca kịch bài chòi cũng kế thừa, tăng trưởng từ thẩm mỹ và nghệ thuật bài chòi dân gian.
NSƯT Trần Nhật Lệ – nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Thẩm mỹ truyền thống lâu đời tỉnh cho thấy, khi đang công tác, do vướng về cơ chế, quan điểm trong việc bảo tồn di tích bài chòi, nên bản thân ông không tham gia hoạt động và sinh hoạt truyền dạy, tập huấn thẩm mỹ và nghệ thuật bài chòi dân gian. Sau thời điểm về nghỉ chính sách, ông mới tham gia các lớp tập huấn bài chòi ở TP. Nha Trang.
Vẫn biết dị bản là một yếu tố lạ mắt của văn nghệ dân gian, nhưng tất cả chúng ta cũng cần được tránh tình trạng tam sao thất bản trong truyền dạy bài chòi. Việc đưa các nghệ sĩ vừa có kỹ năng biểu diễn tốt, vừa hoàn toàn có thể truyền đạt kỹ năng và kiến thức về bộ môn bài chòi dân gian để tạo thành những lớp học viên tune toàn cả lý thuyết lẫn triển khai cũng là vấn đề nên được suy xét tiến hành.
|
|
Giang Đình