Đồng thời dân tộc Kinh, trên địa phận Đồng Nai còn tồn tại nhiều đồng bào dân tộc thiểu số công cộng sống như: Chơro, Mạ, S’tiêng, Dao, Khmer, Tày, Nùng…
Nghi lễ trước bàn thờ cúng Nhị Nguyên trong lễ cấp sắc trước lúc đi trả lễ cho cha mẹ nuôi hoặc họ cha mẹ của người Dao ở xã Thanh Sơn, H.Định Quán. Ảnh: L.Na
Lân cận các phong tục quen thuộc, đồng bào các dân tộc thiểu số ở Đồng Nai còn tồn tại nhiều phong tục, tín ngưỡng thú vị. Trong số đó, vượt bậc là tục thờ cúng tổ tiên của người Khmer ở Định Quán; tục gửi con, gửi họ và lễ cấp sắc của người Dao…
Sống công cộng với nhiều dân tộc khác, đồng thời tiếng nói, chữ viết, người Khmer ở H.Định Quán lúc bấy giờ thường xuyên thực hiện nhiều tập quán văn hóa truyền thống của dân tộc nối sát với những ngôi chùa theo hệ phái Nam tông. Trong số đó, người Khmer vẫn giữ truyền thống lịch sử hiếu thảo với ông bà, cha mẹ không chỉ có lúc còn sống mà cả khi họ đã mất. Thể hiện sinh động cho truyền thống lịch sử hiếu thảo ấy là có tục thờ cúng tổ tiên (lễ giỗ và lễ cúng).
Nhiều năm điền dã về Định Quán nghiên cứu và phân tích phong tục tập quán, tín ngưỡng của người Khmer, Phó trưởng phòng Nghiệp vụ Bảo tàng tỉnh Trần Minh Trí cho biết thêm, lễ giỗ được cộng đồng dân cư Khmer tổ chức triển khai vào 100 ngày hoặc một năm sau ngày mất của người thân trong gia đình. Để làm lễ giỗ, mái ấm gia đình phải mời nhà sư đến đọc kinh cầu an, cầu siêu với việc xuất hiện của đông đủ con cháu. Tuy vậy, lúc bấy giờ ở H.Định Quán một số trong những mái ấm gia đình có yếu tố hoàn cảnh khó khăn vất vả nên không tổ chức triển khai lễ giỗ vào dịp này mà gộp công cộng với lễ cúng ông bà (lễ Sen dolta) để tiết kiệm ngân sách và chi phí.
“Lễ cúng ông bà (lễ Sen dolta) của đồng bào Khmer mang đậm màu sắc Phật giáo, được tổ chức liên tục trong 15 ngày của tháng 8 âm lịch (hiện nay tổ chức trong 3 ngày). Trong thời gian này, nhiều gia đình Khmer ở H.Định Quán thường đến chùa Kiribupharam (P.Xuân Bình, TP.Long Khánh) để hành lễ và sinh hoạt văn hóa. Thông qua tục thờ cúng tổ tiên, những giá trị văn hóa truyền thống như: tri thức dân gian (ẩm thực, các bí quyết cúng lễ), tập quán xã hội, tinh thần cố kết cộng đồng… có dịp được thực hành, diễn xướng và trao truyền qua nhiều thế hệ” – anh Trần Minh Trí nói rằng.
Trong tín ngưỡng thờ đa thần, người Dao luôn ý niệm vạn vật hữu linh. Để tránh những vận hạn gặp phải trong cuộc sống, người Dao phụ thuộc vào cách “cải mệnh” là gửi con, gửi họ (mời thầy cúng tìm một mái ấm gia đình mới hoặc một dòng họ mới để “nhập khẩu” đứa trẻ vào đó). Hình thức “nhập khẩu” này chỉ thuộc về yếu tố tâm linh và là quy ước giữa hai mái ấm gia đình, dòng họ, cộng đồng dân cư, không thực sự ra mắt trên giấy tờ tờ, pháp lý.
Chị Lê Thị Ái Vân, cán bộ Phòng nghiệp vụ Bảo tàng tỉnh cho hay, gửi con, gửi họ là phong tục đã có từ lâu lăm, đến nay vẫn được nhiều mái ấm gia đình người Dao ở Đồng Nai thực hiện với mục tiêu giúp con trẻ mình khỏe mạnh, bình an. Tùy vào mỗi phương thức gửi con, gửi họ mà công việc triển khai và bộc lộ của nghi lễ có phần giống và không giống nhau. Ngoài gửi con, gửi họ, nghi thức trả lễ cho tất cả những người nhận nuôi cũng khá được người Dao tâm điểm và xem đó là yếu tố nguy cấp, bắt buộc khi đứa trẻ đi lấy chồng hoặc làm cấp sắc.
Lễ cấp sắc (hay còn gọi là Pùn Voòng) là nghi lễ đặc trưng trong nghi lễ vòng đời của người Dao, khắc ghi một quy trình trọng điểm của đời người. Theo phong tục, tổng thể toàn bộ phái mạnh người Dao (từ 7 tuổi trở lên) đều phải trải qua lễ cấp sắc thì mới có thể được cộng đồng dân cư, toàn cầu thần linh thừa nhận, thành viên đó mới là người trưởng thành. Từ đó, họ được phép lập bàn thờ cúng tổ tiên, được quyền tham gia vào các nghi lễ có tính chất cộng đồng dân cư. Quan trọng, họ được học các nghi lễ bắt buộc để hoàn toàn có thể tham gia vào triển khai lễ cấp sắc cho những người dân khác. Hiện lễ cấp sắc vẫn được tổ chức nhưng các thủ tục triển khai nghi lễ đã giản dị hơn để thích hợp với điều kiện kèm theo sống.
Trong số các dân tộc địa phương ở Đồng Nai, dân tộc Chơro vẫn tồn tại lưu giữ được nét văn hóa truyền thống vượt trội như: tiệc tùng Sayangva (cúng thần lúa), Sayangbri (cúng thần rừng)…
Đồng Nai có 37 dân tộc đồng đội cùng sinh sống với dân số trên 3 triệu người, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số là 189 ngàn người, chiếm 6,1% dân số toàn tỉnh. Đồng bào các dân tộc thiểu số sống rải rác, xen kẽ trên địa phận 11 huyện, thành phố Hồ Chí Minh và hầu hết sống tập trung chuyên sâu đông ở vùng sâu, vùng xa như: xã Thanh Sơn, xã Phú Túc (H.Định Quán); xã Tà Lài (H.Tân Phú)… Trong thời gian thời gian gần đây, đồng bào các dân tộc trên địa phận tỉnh đã dần dần xóa sổ các phong tục lỗi thời để xây dựng đời sống văn hóa truyền thống gắn với xây dựng vùng quê mới ở địa phương./.
Ly Na