Đồng bào dân tộc Dao Áo dài sống tại 8 thôn vùng cao, thuộc 3 xã Phương Độ, Phương Thiện, Ngọc Đường (TP. Hồ Chí Minh Hà Giang) có kho tàng văn hoá phong phú, phong phú, khác biệt, được thể hiện ở kiến trúc nhà truyền thống cuội nguồn, trang phục, trang sức quý, làn điệu dân ca, dân vũ hay các liên hoan tiệc tùng truyền thống cuội nguồn… Tuy vậy, vô số lợi ích văn hóa truyền thống tốt đẹp này đang đứng trước tiềm ẩn nguy cơ mai một, nêu lên yêu cầu cấp thiết trong việc bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc Dao.
Nghệ nhân dân gian Bàn Văn Hào, thôn Nà Thác, xã Phương Độ thêu áo thầy, phục vụ nghi lễ trọng điểm của đồng bào Dao. Ảnh: Thu Phương
Tại 3 xã ngoài thành phố, cộng đồng dân cư người Dao có 506 hộ với 2.670 nhân khẩu, tập trung chuyên sâu nhiều nhất ở xã Phương Độ (207 hộ), Ngọc Đường (171 hộ) và Phương Thiện (128 hộ). Văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn dân tộc Dao Áo dài phong phú và phong phú, giàu bản sắc, gắn sát với thời kỳ khai thác, đoạt được tự nhiên từ nhiều năm. Vấn đề này được thể hiện cả trong văn hóa truyền thống vật thể và phi vật thể, như: Kiến trúc nhà sàn truyền thống cuội nguồn; siêu thị nhà hàng phong phú, phong phú mang đậm phong vị núi rừng với đặc sản từ thịt lợn đen, gà đồi, cá nướng ăn kèm xôi ngũ sắc… Riêng trang phục của người Dao Áo dài giản dị và đơn giản và ít trang trí hoa văn hơn so với trang phục của người Dao Đỏ. Bộ nữ phục thường ngày gồm: Khăn đội đầu, áo dài, quần, dây lưng, xà cạp và đồ trang sức quý bằng bạc. Bộ nam phục với khăn đội đầu, áo, quần could bằng vải nhuộm đen hoặc chàm, không thêu trang trí.
Trải qua những thăng trầm của lịch sử vẻ vang, đồng bào Dao Áo dài vẫn lưu giữ được một vài liên hoan tiệc tùng truyền thống cuội nguồn, như: Lễ Cúng rừng, Lễ Cấp sắc, Tiệc tùng Bàn Vương. Trong số đó, Tiệc tùng Bàn Vương thể hiện lòng biết ơn, tưởng nhớ khái niệm Tổ tiên, cầu mong một năm mới tết đến dồi dào sức khỏe thể chất, mưa thuận gió hoà, làm ăn tiện nghi. Không những vậy, Tiệc tùng Bàn Vương còn tồn tại ý nghĩa giáo dục nhân dân sống đoàn kết, thương yêu, hỗ trợ nhau trong cuộc sống thường ngày và ý thức vươn lên khắc phục vất vả để làm chủ cuộc sống thường ngày. Nếu như Tiệc tùng Bàn Vương là ngày lễ trang trọng nhất của đồng bào Dao thì Lễ Cấp sắc là nghi lễ đặc trưng trong vòng đời của người Dao, lưu lại sự trưởng thành của mỗi chàng trai Dao trong đời người. Còn Lễ Cúng rừng, trồng rừng được tổ chức triển khai trang trọng với nghi thức cúng, dâng lễ cầu mong các vị thần và Tổ tiên phù hộ một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, cầu sức khỏe thể chất, như mong muốn cho bà con. Tiếp theo sau, nghi thức trồng cây đầu xuân năm mới được xúc tiến với ước muốn đồng bào Dao giữ gìn các phong tục tập quán gắn với bảo vệ rừng để thêm phần bảo vệ thiên nhiên môi trường sinh vật, giữ gìn “lá phổi xanh” của trái đất…
Trong quá trình lúc này, sự bùng nổ của công nghệ tiên tiến vấn đề, sự gia nhập của những nền văn hóa truyền thống phía bên ngoài đã tác động vô cùng lớn đến ý thức của người Dao, làm tác động đến lợi ích văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn. Ví như kiến trúc nhà tại đang dần bị bê tông hóa; trang phục truyền thống cuội nguồn đứng trước tiềm ẩn nguy cơ mai một, do tư tưởng lo lắng của lớp trẻ không thích mặc trang phục của dân tộc mình. Thậm chí còn, trong một vài đám cưới của đồng bào Dao, cô dâu, chú rể không thể mặc trang phục truyền thống cuội nguồn mà thay vào đó là váy cưới và bộ comle theo phong thái tiến bộ. Còn liên hoan tiệc tùng truyền thống cuội nguồn hầu hết do đàn ông và người lớn tuổi tham gia; những làn điệu dân ca, dân vũ, hát giao duyên dần bị quên lãng và được thay thế bằng những ca khúc nhạc trẻ…
Nghệ nhân dân gian Bàn Văn Hào, thôn Nà Thác, xã Phương Độ trăn trở: Lớp trẻ lúc này đại hầu như không am hiểu phong tục, tập quán của dân tộc mình, thậm chí còn, một vài ít còn không biết nói tiếng mẹ đẻ. Việc tiếp thu và giao thoa nét xin xắn văn hóa truyền thống giữa các dân tộc là vấn đề tất yếu, tune nếu không tồn tại tầm nhìn xa hơn để kim chỉ nan việc tiếp thu có tinh lọc và giữ gìn bản sắc dân tộc mình thì tiềm ẩn nguy cơ mai một những nét xin xắn truyền thống cuội nguồn của đồng bào Dao Áo dài sẽ hiện hữu. Đây thực sự là một trong những yếu tố cấp bách rất cần phải nhiều cấp, ngành tâm điểm giải quyết và xử lý. Bởi, một dân tộc không thể trang phục truyền thống cuội nguồn, không tồn tại tiếng nói và chữ viết của tớ thì sẽ dần dần đồng hóa và bị hòa tan…
Trăn trở với đồng bào Dao, vừa mới đây, Ủy Ban Nhân Dân TP. Hồ Chí Minh Hà Giang đã phát hành Đề án bảo tồn văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn dân tộc Dao trên địa phận TP. Hồ Chí Minh, quá trình từ nay đến năm 2025 với nhiều tiềm năng trọng điểm, như: Bảo tồn và giữ lại hoạt động và sinh hoạt liên hoan tiệc tùng truyền thống cuội nguồn của dân tộc Dao; phấn đấu 100% đồng bào dân tộc Dao Áo dài sử dụng ngôn từ của dân tộc mình; trên 98% mái ấm gia đình không thay đổi kiến trúc nhà sàn truyền thống cuội nguồn; 100% trang phục truyền thống cuội nguồn của người Dao Áo dài được bảo tồn nguyên gốc; 50% số hộ người Dao được tham gia lớp truyền dạy nghề thủ công truyền thống cuội nguồn và chế tác nhạc cụ; 100% tham gia lớp truyền dạy dân ca và kỹ thuật sử dụng nhạc cụ dân tộc (Trống, Thanh la, Chũm choẹ đồng, Chiêng)… gắn với trách nhiệm tăng trưởng du ngoạn, KT – XH một cách vững chắc.
Thu Phương