Quản trị Ủy Ban Nhân Dân xã Tân Lập (Bắc Quang, Hà Giang), Tống Xuân Ngự cho thấy thêm, bà con gọi cộng đồng 3 thôn Khá Hạ, Khá Trung, Khá Thượng là “Ba Khá”.
Điểm đầu lên Ba Khá là những con dốc tức. Vượt qua thôn Khá Hạ, lên tới ngã ba của 3 thôn là cảnh quan thần tiên. Lúa Mùa chín trải thảm vàng tầng tầng, lớp phần giữa khuôn viên bát ngát. Chẳng biết từ lúc nào, người Dao ở Ba Khá đã đoạt được, khai thác nơi này. Những thửa ruộng bậc thang tựa sóng vỗ vắt ngang lưng trời. Trưởng thôn Khá Trung, Phàn Dùn Chán vui vẻ: Khá Trung có 34 hộ dân cư tộc Dao đỏ với truyền thống lâu đời canh tác ruộng bậc thang, trồng lúa nước. Lúa nước ở Ba Khá nằm trên độ cao gần một ngàn mét, chỉ trồng 1 vụ/năm. Lúa cấy sau gần tháng thì thả cá Chép ruộng. Lúa – cá cộng sinh lẫn nhau cùng ăn, cùng lớn. Đến vào đầu tháng 10, lúa chín, cá cũng khá được thu hoạch. Tháng 10 cũng là tháng vui nhất trong năm, người Dao gặt lúa mới, bắt cá ruộng làm cơm mới cúng Tổ tiên, mở hội nhảy lửa để trai khôn, gái lớn gặp nhau và mời gọi khác nước ngoài về thăm. Ngoài lúa, cá, Khá Trung còn tồn tại 41 ha chè Shan tuyết và hàng trăm ha rừng nguyên sinh. Mùa lúa trong năm này, Ba Khá ít khách hàng vì Covid – 19 nhưng làng vẫn vui vì lúa vẫn được mùa, chè búp tươi bán tốt giá. Khách hàng về Ba Khá tuy có ít, nhưng cũng đón hàng trăm lượt khách hàng về tham quan, tự sướng, mua chè làm quà biếu người thân trong gia đình.
Mùa Thu vàng ở Ba Khá.
Những mẩu chuyện anh Chán kể ở Ba Khá làm tan biến trong tôi nỗi nhọc leo dốc lên Khá Thượng lúc nào không hay. Đứng ở ngã ba Khá Thượng, nhìn sang bên phải là lối rẽ ra Tỉnh lộ 177. Kèm Từ đó là những dòng thác bạc trắng reo mình trên lưng núi như thử thách sự tò mò, đoạt được của nhân sự. Đón tôi ngay đầu Khá Thượng, anh Triệu Quầy Xeng vui vẻ: Mình làm Trưởng thôn đã mấy trong năm này chưa lúc nào vui thế. Khá Thượng hiện giờ đang có trên 73 ha lúa treo lửng giữa giời như bức tranh Thủy mạc. Mùa này, bà con trong thôn vừa tranh thủ gặt lúa, bắt cá, vừa vào vụ thu hái lá giang rừng, hái chè… Khá Thượng hiện có khoảng gần 1.000 ha rừng nguyên sinh tự nhiên xanh tốt. Mỗi kg lá giang bán với giá 30 – 35 ngàn đồng/kg ngay tại cửa rừng. Mỗi ngày, từng người hái lá cũng thu vài trăm ngàn đồng. Lá giang hiện giờ đang là hàng xuất khẩu sang Đài Mortgage đắt khách hàng tìm mua. Nhờ bảo vệ tốt rừng nguyên sinh nên cây giang đang không phụ lòng người dân Khá Thượng mỗi năm cho 2 mùa hái lá đem lại cho Khá Thượng nói riêng và Ba Khá nói cộng đồng một lượng tiền tương đối. Đã có nhiều mái ấm gia đình vươn lên nhờ lá giang. Trong rừng mùa này còn tồn tại mật ong, hàng trăm loài thảo dược có mức giá trị chữa bệnh, bồi bổ sức khoẻ như cây Lan kim tuyến, Lan Thạch hộc tía, cây Thất diệp nhất chi hoa… trực thuộc Sách đỏ Việt Nam rất cần phải bảo tồn. Xen lẫn đâu đó trong cánh rừng già Khá Thượng còn thấy những bụi hoa Mẫu đơn rừng nở hoa đỏ thắm. Ngắt một bông Mẫu đơn, hái một quả Bứa chín mọng, nếm thử vị Dâu da rừng để thấy thời hạn như ngừng lại khiến cho những cơn gió mát thoảng qua… xa xa trong rừng già tiếng nước reo từ trên những vách đá dội vào khuôn viên bát ngát. Âm vang của dòng thác đổ dội vào núi rừng Ba Khá tạo thành tiếng nhạc rừng reo vui.
Những dòng thác hùng vĩ giữa núi rừng.
Ông Triệu Vàn Sấn với đôi tay gầy thoăn thoắt hái búp chè Shan mơn mởn. Ông Sấn hồ hởi khoe: Mùa Thu, chè vẫn nhiều búp lắm. Dân làng Ba Khá vừa thu lúa, vừa hái lá giang lại vừa thu hái chè búp bán tốt giá. Đi kề bên, Quản trị Ủy Ban Nhân Dân xã Tân Lập, Tống Xuân Ngự cho thấy thêm: Ba Khá có khoảng gần 200 hộ, trên 1.000 khẩu, với 100% đồng bào Dao. Trong số đó: Khá Hạ có trên 39,5 ha chè; Khá Trung 61,9 ha; Khá Thượng gần 80 ha. Giá chè búp tươi tại Ba Khá ngay bây giờ đang bán thành 2 loại: Chè loại 1 tôm, 2 lá, bán từ 13 – 16 ngàn đồng/cân; chè búp loại 1 tôm, một lá, giá cả xấp xỉ từ 35 – 45 ngàn đồng/cân. Trung bình, hái chè mỗi ngày, một người dân có từ 300 – 400 ngàn đồng. Nói đến năm học mới, ông Sấn bộc bạch, trẻ đã đi đến trường từ vào đầu tháng 9. Trước đó, bà con trong bản đã và đang sớm tu bổ lại trường lớp, sửa sang lại bàn, ghế, bảng đen. Trưởng phòng GD & ĐT huyện Bắc Quang, Hoàng Thu Hiền cho thấy thêm: Ba Khá lúc này là vấn đề trường khó khăn vất vả nhất của huyện Bắc Quang gần như là không được góp vốn đầu tư xây dựng. Việc học tập của học viên đa phần phụ thuộc sự đóng góp của bà con và sự nỗ lực hết lòng của những thầy, cô giáo. Chỉ ước, Ba Khá sớm được Nhà nước góp vốn đầu tư cho tuyến phố từ trung tâm Ủy Ban Nhân Dân xã lên dài gần chục km để thầy, trò Ba Khá đỡ phần vất vả khi mùa Đông đến trường.
Bài, ảnh: Nguyễn Hùng