Sinh thời Quản trị Sài Gòn đã viết “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoại hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. Xét theo quan điểm này, Ruộng bậc thang là một thành phầm văn hóa truyền thống rất dị của nhân sự, do nhân sự sáng tạo, tăng trưởng để phục vụ cho lẽ sống sót của tớ.
Ruộng bậc thang Hoàng Su Phì được tạo ra, tồn tại và tăng trưởng nối liền với lịch sử hào hùng cộng cư của dân cư các dân tộc Tày, Nùng, Dao, Mông, La Chí… hàng trăm năm về trước. Để thích nghi với cuộc sống đời thường nơi địa hình đồi núi cheo leo, tư liệu sản xuất nghèo nàn lỗi thời chỉ mất một vài dụng cụ thô sơ như cuốc, dao, cày, xà beng… và tinh thần chịu khó lao động, dân cư các dân tộc đã sáng tạo ra những thửa ruộng bậc thang quấn lấy vòng quanh lưng đồi. Tuy nhiên cùng là hình thức canh tác ruộng bậc thang nhưng khái niệm mỗi dân tộc, tuỳ theo địa hình và phương thức canh tác lại có sự không giống nhau. Nếu như người La Chí do lịch sử hào hùng định canh nhiều năm, cuộc sống đời thường tập trung chuyên sâu nhộn nhịp trong phạm vi một bản, diện tích quy hoạnh ruộng không tồn tại nhiều, họ phải tận dụng tối đa tổng thể những nơi rất có thể canh tác được để làm ruộng bậc thang dẫn đến ruộng của mình thường rất nhiều chủng loại thì người Dao Đỏ ở Hồ Thầu lại có Đặc điểm riêng lẻ. Ruộng của người Dao Đỏ thường ngắn và được bao vòng quanh bởi những rừng vầu giữ đất, xen kẽ với những rừng cây và những thác nước tạo ra vẻ đẹp riêng có. Nếu như người La Chí hay người Nùng thường làm ruộng sát cạnh nhà với ý niệm ruộng đâu nhà đấy thì với người Dao Đỏ khi quan sát những thửa ruộng bậc thang ở Thông Nguyên và Nậm Ty thật hiếm gặp những ngôi nhà đất của đồng bào vòng quanh đó. Người Dao quen với việc làm chòi canh trên những thửa ruộng bậc thang và người La Chí quen với thương hiệu những kho thóc được dựng tách rời khỏi ngôi nhà như một sự phòng xa. Cũng do sự không giống nhau trong phương thức canh tác của từng dân tộc mà ở mỗi nơi ta sẽ sở hữu được những cảm nhận không giống nhau khi đứng ngắm những cánh đồng bậc thang ở Hoàng Su Phì. Thông Nguyên, Nậm Ty, Bản Luốc hay Sán Sả Hồ dường như đẹp của việc mênh mông với những khu ruộng trải rộng xa tít tắp, Bản Phùng lại có nét đẹp của việc đồ sộ với những khu ruộng cao hàng trăm bậc, lại có những thửa ruộng chỉ bé như một chiếc lòng chảo hay hẹp tới mức nhiều lúc không rộng quá một đường cày.Tổng thể những vấn đề đó đã làm lên sắc thái văn hoá riêng có của mỗi dân tộc trong một mô hình sản xuất nông nghiệp công cộng đó là canh tác trên ruộng bậc thang.
Để sở hữu những thửa ruộng bậc thang ở Hoàng Su Phì đẹp ngút ngàn như vậy, dân cư các dân tộc đã phải trải qua quá trình sáng tạo và ý chí quyết tâm, tình yêu lao động. Thứ nhất phải chọn vị trí đất khai thác, theo kinh nghiệm làm việc của người Dao đỏ mảnh đất nền tốt phải đáp ứng các tiêu chuẩn sau: ở rừng già, có độ ẩm cao, độ dốc không thật lớn, độ ẩm cao, tầng mùn trên mặt phẳng dày, đất đen, nếm thử thấy có vị chát và nằm tại vị trí sườn đồi hoặc chân núi phía xuất hiện trời mọc. Tiếp sau đó là bước tạo mặt phẳng ruộng, làm bờ ruộng, làm đất, gieo mạ, cấy lúa, kiểm tra và thu hoạch. Đồng bào các dân tộc ở Hoàng Su Phì coi ruộng bậc thang là thứ tài sản truyền từ đời này qua đời khác, mái ấm gia đình nào có nhiều ruộng bậc thang thì sẽ là phú quý và có thời gian lịch sử hào hùng ruộng bậc thang nhiều hay ít được xác lập là tiêu chuẩn để cha mẹ tìm nơi chọn vợ, gả chồng cho con cháu…
Với lợi ích rất dị về văn hóa truyền thống, lịch sử hào hùng, phương thức sản xuất, danh thắng ruộng bậc thang Hoàng Su Phì đã được xếp hạng là Danh thắng cấp vương quốc thời điểm năm 2012. Thời nay, điều kiện kèm theo kinh tế tài chính xã hội tăng trưởng, track đồng bào các dân tộc ở Hoàng Su Phì vẫn giữ lại và tăng trưởng ruộng bậc thang vừa để phục vụ yêu cầu cuộc sống đời thường vừa không ngừng nghỉ sáng tạo nâng lên lợi ích danh thắng và tạo dựng lên nhiều thương hiệu thành phầm vượt trội trên chính những thửa ruộng bậc thang.
Tùng Chi