Làng Lệ Mật (phường Việt Hưng, quận Lengthy Biên, thủ đô) là ngôi làng cổ của Thăng Lengthy – thủ đô, được nhìn nhận là quê nhà của người dân vùng “Thập Tam trại”.
Ngày này, những dấu tích của ngôi làng xưa vẫn hiện hữu trong tâm địa khu đô thị tiến bộ nhờ những công trình xây dựng kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng hay nếp sinh hoạt truyền thống cuội nguồn được người dân giữ gìn. Nhắc tới Lệ Mật, người ta còn nhớ đến nghề bắt và nuôi rắn đã tồn tại hàng trăm năm cùng những quán ăn chuyên các món về rắn độc nhất vô nhị ở thủ đô…
Múa Giảo lengthy – nghi thức không thể thiếu trong Tiệc tùng làng Lệ Mật.
Từ Trù Mật đến “Thập Tam trại”
Theo sử liệu, làng Lệ Mật nằm cạnh sát dòng sông Hồng và sông Đuống, được tạo ra từ khoảng thế kỷ XI. Bắt đầu, làng mang tên là Trù Mật, bởi nơi đấy là một vùng đất trù phú, giàu đẹp. Sau vì tên húy của chúa Trịnh Cương (1686 – 1729) nên đổi thành Lệ Mật.
Sách “Lịch triều hiến chương loại chí” của Phan Huy Chú ghi lại mẩu truyện chàng trai Hoàng Quý Công tìm kiếm ra xác công chúa con vua Lý Thái Tông (1028 – 1054) trong một lần đi dạo bằng thuyền bị rơi xuống sông Thiên Đức. Được vua ban thưởng hậu hĩnh nhưng Hoàng Quý Công chỉ xin được dẫn người dân nghèo của làng Lệ Mật đi khai hoang lập ấp ở vùng đất phía Tây kinh thành Thăng Lengthy, tạo ra nên vùng Thập Tam trại (gồm 13 trại, nay là một vài phường thuộc địa phận quận Ba Đình và phường Hào Nam thuộc quận Q. Đống Đa). Tiếp sau đó, Hoàng Quý Công trở về quê cũ, cùng người dân tăng trưởng làng xóm trở thành vùng đất trù phú nên người ta gọi là Trù Mật. Khi Hoàng Quý Công mất, dân làng suy tôn ông là Thành hoàng làng, còn dân vùng Thập Tam trại lập nhiều đền, miếu thờ ngài…
Hằng năm, liên hoan tiệc tùng làng Lệ Mật ra mắt từ thời điểm ngày 20 đến 23 tháng Ba (âm lịch). Vào trong ngày chính hội (23 tháng Ba), dân “kinh quán” (con cháu đi khai hoang bên kinh đô) lại về hội ngộ người “cựu quán” (con cháu trong làng) và cùng ôn lại lịch sử hào hùng truyền thống cuội nguồn của cha ông, đồng thời dâng lễ vật, bày tỏ sự biết ơn khái niệm Thành hoàng làng.
Cho tới nay, người dân Lệ Mật vẫn bảo tồn, gìn giữ 3 nghi lễ đặc trưng của liên hoan tiệc tùng làng Lệ Mật, gồm điệu múa dân vũ “Diệt giảo long” tái hiện đại chiến đấu trên sông giữa Hoàng Quý Công với thủy quái; lễ Đả ngư trên giếng Thiên Hồ Lệ để bắt cá dâng Thánh và lễ rước của người dân Thập Tam trại. Đặc trưng, lúc các trại về dự liên hoan tiệc tùng, không thể thiếu lễ vật dâng Thánh là những mâm cá tươi được đánh bắt từ hồ Tây, mỗi con đều đóng dấu triện đỏ trên mình. Ngoài ra, trong liên hoan tiệc tùng còn tồn tại phần thi nấu những đặc sản chỉ mất ở Lệ Mật như “Tam xà đại hội” (cỗ 3 loài rắn), “Ngũ hổ chầu lâm” (cỗ 5 con ếch) và “Lý ngư vọng nguyệt” (cỗ con cá chép)…
Dấu xưa làng cổ
Ngày này, tuy vậy không tránh khỏi thời kỳ đô thị mới đang ra mắt nhanh gọn lẹ nhưng những dấu tích về ngôi làng cổ Lệ Mật vẫn còn đó hiển hiện. Đó chính là việc giao thoa giữa quá khứ với hiện tại, giữa làng và phố, tạo ra hình thái kiến trúc khu đô thị độc đáo và khác biệt của thủ đô.
Dấu tích làng trong phố điển hình nổi bật ở Lệ Mật là quần thể kiến trúc đình – chùa – miếu cùng ao đình, cây đa, cổng làng… vẫn còn đó nguyên vẹn trong tâm địa Khu khu đô thị Việt Hưng tiến bộ. Theo ông Nguyễn Đức Công cộng, Phó Trưởng Ban vận hành Cụm di tích đình – chùa Lệ Mật, trước kia, đình nằm tại vị trí vị trí khác. Đến thế kỷ XVIII, đình được sơ tán về vị trí hiện tại vẫn không thay đổi kiến trúc của ngôi đình cổ được khởi dựng từ thời điểm cách đây 4 thế kỷ theo phong cách “nội công ngoại quốc”, gồm 7 gian 2 dĩ. “Đình Lệ Mật hiện còn lưu giữ nhiều di vật cổ, trong đó có 14 đạo sắc phong đã được thành phố Hà Nội công nhận là Tài liệu lưu trữ quý hiếm”, ông Công cộng nói rằng.
Đồng thời đình Lệ Mật, công tác bảo tồn, phát huy lợi ích chùa Lệ Mật, miếu thờ công chúa, ao đình, giếng Thiên Hồ Lệ, tam quan… được quận Lengthy Biên quan trọng đặc biệt tâm điểm. Đây không chỉ là là cụm di tích cấp vương quốc mà còn phải là vấn đề sinh hoạt văn hóa truyền thống, tín ngưỡng trọng điểm của làng Lệ Mật và nhân dân vùng Thập Tam trại. Cạnh bên việc gìn giữ những phong tục truyền thống cuội nguồn, người dân còn tồn tại ý thức bảo tồn nghề nuôi, bắt rắn của cha ông, từ đó vươn lên làm giàu và tạo nét đặc trưng riêng cho làng Lệ Mật. Năm 2019, nghề nuôi bắt rắn Lệ Mật được kênh truyền hình CNN reviews tới bè bạn quốc tế.
Thời hạn qua, quận Lengthy Biên đã xây dựng Đề án “Phát triển làng nghề truyền thống nuôi rắn Lệ Mật gắn với dịch vụ, du lịch trên địa bàn quận giai đoạn 2016 – 2020” nhằm thu hút khách hàng phượt đến với làng Lệ Mật, tăng nguồn sinh kế cho những người dân, góp thêm phần tăng trưởng kinh tế tài chính – xã hội. Việc tăng trưởng phượt tại Lệ Mật cũng là cách góp vốn đầu tư trở lại để bảo tồn và phát huy các lợi ích của làng cổ một cách chuyên nghiệp, sáng tạo.
Trung Nguyên