Về vùng chiến khu cách mạng Mường Khói, xã Tân Mỹ (Lạc Sơn, Hòa Bình), tuyệt hảo trước tiên là các nhà văn hóa truyền thống xóm, bản và nhà tại trong dân đa phần là nhà sàn làm từ vật tư mới, vừa vững chắc và kiên cố mà giữ được nét xinh truyền thống cuội nguồn của người Mường. Thay vì sử dụng gỗ tự nhiên và nhiều chủng loại tranh, tre, nứa, phần lớn nhà sàn của bà con có kết cấu bằng bê tông.
Mái ấm gia đình ông Quách Văn Khiệm, xóm Câu, xã Tân Lỹ (Lạc Sơn) sử dụng vật tư mới xây dựng nhà sàn mà vẫn giữ được nét xinh truyền thống cuội nguồn.
Ở thời điểm cuối năm 2020, trên nền nhà tại cũ, mái ấm gia đình ông Quách Văn Khiệm ở xóm Câu hoàn thiện công trình xây dựng nhà sàn bằng bê tông vững chãi, thuộc diện khang trang, bề thế nhất xóm. Tính ra từ lúc khởi công đến khi dọn vào sinh sống, toàn cảnh ngân sách thuê nhân công, mua nguyên vật tư ngót 1,1 tỷ việt nam đồng. Ông Khiệm tự hào: Nhà sàn là tài sản lớn số 1 mà mái ấm gia đình tôi đã tích góp cả đời, bán cả đàn trâu béo để hình thành. Tuy vậy đời sống văn minh, ở nhiều nơi, người Mường chuyển sang ở trong nhà xây mái bằng, nhà nhà cao tầng… nhưng người dân quê tôi vẫn giữ nếp nhà sàn, lối kiến trúc 1 gian, 2 chái như truyền thống cuội nguồn. Trong ngôi nhà này, ông bà, cha mẹ, con cháu ngày ngày sum họp. Mọi sinh hoạt trong mái ấm gia đình vẫn ra mắt bình dị.
Xóm Câu cũng là một trong những khu dân sinh sống vượt trội mà hầu hết người dân đều gìn giữ phong tục ở trong nhà sàn. Ngoài hộ ông Quách Văn Khiệm, nhiều mái ấm gia đình khác cũng làm được nhà sàn to đẹp, như hộ các ông: Quách Văn Hiền, Bùi Văn Điền, Quách Văn Tân… Hơn 80% trong tổng số 171 hộ gia đình của xóm đang sinh hoạt trong nếp nhà sàn, kết cấu bằng bê tông. Các mái ấm gia đình còn chú ý tạo phong cảnh cho công trình xây dựng nhà sàn thêm mềm mại và mượt mà, hài hòa và hợp lý với tự nhiên bằng hàng cau, giàn trầu, vườn mía tím hay vườn bưởi đỏ, bưởi Diễn xum xuê hoa trái.
Trên địa phận xã còn tồn tại ngôi nhà sàn bê tông to, đẹp của ông Bùi Văn Lợi ở xóm Cai là ngôi nhà mơ ước của nhiều người. Ngoài yếu tố về khuôn viên, ngôi nhà thỏa mãn nhu cầu nhiều tiện ích, tạo thiên nhiên môi trường sinh hoạt công cộng cho tất cả mái ấm gia đình với nhiều gian tại tầng trên và tầng dưới. Ông Lợi cho thấy thêm: Nhà sàn từ gỗ nguyên bản dễ bị mối mọt, lâu lâu phải thay, tháo các phần tử hỏng vừa tốn kém mà nguyên vật tư khó kiếm. Đi kèm Xu thế mới, mái ấm gia đình tôi lựa chọn nhà sàn bê tông vì có nhiều ưu việt, bền mà vẫn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống của người Mường.
Theo đồng chí Bùi Đức Toàn, Quản trị Ủy Ban Nhân Dân xã, ở trong nhà sàn là phong tục đã có từ thời xa xưa. Trước đó, nhà sàn được làm trọn vẹn được làm bằng gỗ. Tuy vậy, trong năm mới gần đây, đứng trước tiềm ẩn nguy cơ “chảy máu” tài nguyên rừng, cấp ủy, chính quyền sở tại địa phương đã tích cực ngăn ngừa các hành vi phá rừng lấy gỗ. Đồng thời, động viên, khuyến nghị người dân sưu tầm vật tư khác, tránh sử dụng đến nguồn gỗ tự nhiên. Cùng thời hạn này, một người dân ở xóm Nạch đã phát sinh ý tưởng làm nhà sàn từ bê tông. Ý tưởng được hiện thực hóa và nhân rộng, tạo bước tăng trưởng mới khái niệm công trình xây dựng nhà tại tại địa phương.
Tăng cường các cuộc vận động, trào lưu thi đua, Nhân dân trên địa phận xã tích cực xúc tiến việc bảo tồn, phát huy lợi ích văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn, nhất là trong nếp ăn, nếp ở. Với trên 90% hộ gia đình tộc Mường, trên 70% tổng số hộ gia đình toàn xã vẫn ở trong nhà sàn, 30% hộ làm nhà xây, đã xóa xong nhà tạm. Quan trọng, với việc tạo khuôn viên thông thoáng cùng với nhiều tiện ích mà vẫn giữ được bản sắc dân tộc, nhà sàn bê tông không chỉ là được nhiều người dân trên địa phận xã lựa chọn mà còn phải mở rộng ở những mái ấm gia đình vùng Mường khác ví như Tân Lạc, Yên Thủy, TP Hòa Bình.
Bùi Minh