Sau thuở nào gian dài tưởng như đã đi vào quên lãng, vài năm thời gian gần đây, thổ cẩm của làng làng Kép 2 (xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai) đã hồi sinh trở lại. Các thành phầm thổ cẩm đang dần xuất hiện trên thị trường, mang lại thu nhập cho những phụ nữ của làng, và lưu giữ nét văn hóa truyền thống rực rỡ của dân tộc cho những thế hệ sau.
Nghề dệt thổ cẩm ở xã Ia Mơ Nông thuở nào hầu như đã biết thành quên khuấy
Gợi lại nghề dệt truyền thống lâu đời
Bà Rơ Châm Mir (69 tuổi), thành viên Câu lạc bộ (CLB) dệt thổ cẩm gắn với du ngoạn dân cư Ia Mơ Nông ngồi bên khung cửi phía dẫn cho mấy đứa trẻ Gia Rai cách dệt thổ cẩm, thỉnh thoảng bà lại xoa đầu khen các cháu học nhanh chóng, làm giỏi quá!
Người làng Kép 2 này và cả những người dân làng xung xung quanh chẳng ai nhớ nghề dệt thổ cẩm có từ lúc nào. Bà Rơ Châm Mir cũng vậy. Từ lúc còn nhỏ xíu, bà đã thấy các bà, các mẹ, các dì dệt vải mọi lúc, mọi nơi… Rồi bà được truyền dạy cho từng nét hoa văn, từng cách bện chỉ, se sợi. Những tấm thổ cẩm cứ thế lần lượt triển khai xong qua tay bà, đưa tới cho những người dân làng sử dụng, ai cũng xuýt xoa khen đẹp.
Bà Rơ Châm Mir bảo, theo thời hạn và những biến thiên của lịch sử dân tộc, nghề dệt thổ cẩm của bà con ở đây đã biết thành mai một thật nhiều. Nhiều khung cửi xa xưa đã biết thành hư hỏng, hoặc được bà con cất giữ lâu ngày mối mọt không dùng được nữa. Trong những khi đó, nguồn nhiên liệu đặc trưng để dệt thổ cẩm của người Gia Rai lúc này không thể nữa. Thời xưa, để sở hữu tấm thổ cẩm, đồng bào phải tận dụng tối đa bãi bồi ven sông, trồng cây vải lấy bông se sợi, rồi vào núi tìm rễ cây nhiều màu về nhuộm vải. Còn lúc này, cây bông vải đã nhường chỗ cho một vài loại cây như mì, bắp, đậu, mía. Bà con muốn dệt vải phải mua sợi, mà sợi công nghiệp thì dệt thổ cẩm không đẹp, không màu sắc bền lâu, vấn đề đó làm cho các thợ dệt gặp nhiều khó khăn vất vả khi muốn bảo tồn nghề truyền thống lâu đời.
Để dệt triển khai xong một tấm vải thổ cẩm khổ lớn với hoa văn phức tạp hoàn toàn có thể mất tới 1 tháng
Nghề dệt của làng Kép 2 đạt được như ngày ngày hôm nay là nhờ vào sự góp sức của bà con trong buôn, nhưng người khởi xướng lại là một người phụ nữ từ nơi khác đến, đó là chị H’uyên Niê, Phó Quản trị Hội Phụ nữ xã Ia Mơ Nông. Chị H’uyên Niê vốn không phải là người của làng Kép 2. Chị ở bên Đăk Lăk, nhưng những ngày theo học tại Trường ĐH Văn hóa truyền thống Nghệ thuật và thẩm mỹ Quân đội ngoài TP Hà Nội, chị gặp và kết hôn với một bác sĩ, là người con của làng Kép. Sau thời điểm học xong, chị H’uyên Niê tham gia vào Đoàn Ca múa nhạc Đam San ở TP. Pleiku. Nhưng rồi chị lại theo chồng về làng, tiếp sau đó tích cực tham gia hoạt động và sinh hoạt công tác xã hội, chị được tin tưởng bầu làm Phó Quản trị Hội Phụ nữ xã Ia Mơ Nông.
Mang thổ cẩm vào du ngoạn dân cư
Từ thời điểm ngày làm công tác phụ nữ, chị H’uyên Niê đi khắp các buôn làng trong xã. Chị để ý thấy vẫn đang còn nhiều người tranh thủ dệt thổ cẩm lúc nông nhàn, nhưng vì không tồn tại đầu ra, lại thiếu sự link nên thành phầm hầu hết chỉ để sử dụng trong mái ấm gia đình. Thời kỳ đô thị mới, nhiều thành phầm dệt might công nghiệp xuất hiện trên thị trường thì thương hiệu những người dân phụ nữ Gia Rai dệt vải thổ cẩm cũng thưa vắng dần. Thấy tiềm ẩn nguy cơ mai một nghề truyền thống lâu đời của dân tộc, ở thời gian cuối năm 2018, chị H’uyên Niê và một vài chị em trong xã đã cùng nhau vận động những phụ nữ biết dệt vải để xây dựng CLB dệt thổ cẩm gắn với du ngoạn dân cư tại xã Ia Mơ Nông. Chị H’uyên Niê đảm nhiệm vai trò Chủ nhiệm HTX.
Nghề dệt thổ cẩm của người Gia Rai tại xã Ia Mơ Nông đã phục hồi, tăng trưởng
Chị H’uyên Niê nói rằng: “Nghề dệt thổ cẩm của đồng bào vẫn còn ở làng này, cứ từ mờ sáng là chị em phụ nữ đã dậy để ngồi vào khung cửi. Mình mong muốn chị em phụ nữ trong làng làm sản phẩm ra để bán được, nên mình đã đề xuất ý tưởng thành lập CLB thổ cẩm nhằm hỗ trợ cho bà con!”. Kiến nghị của chị H’uyên Niê đã nhanh gọn lẹ được chính quyền trực thuộc nhiều cấp đồng ý, tạo điều kiện kèm theo để hoạt động và sinh hoạt.
Sau gần hai năm xây dựng, đến nay CLB đã có hơn 30 người ĐK tham gia, độ tuổi từ 19 đến 60. Như chị H’hoan, hơn 30 năm gắn bó với nghề dệt thổ cẩm, ngày nào không đụng đến khung cửi là chị cảm thấy như thiếu một thứ gì đó. Những tấm thổ cẩm làm áo choàng, khố, túi xách, váy được chị dệt một cách cẩn trọng, tỉ mỉ đến từng họa tiết. Thành phầm chị H’hoan làm ra không chỉ có phục vụ trong mái ấm gia đình mà còn phải xuất kho ngoài để mái ấm gia đình thêm thu nhập, trang trải cuộc sống đời thường.
Chị H’uyên Niê nói rằng, vì thổ cẩm là món đồ rất khó tiêu thụ nên nhiều người trong làng Kép 2 dệt xong thổ cẩm lại phải mang tới từng bản làng để rao bán. Buổi ngày quý khách đi làm việc nương nên có thể tranh thủ đi bán vào về tối. Nhiều hôm đi bán ở buôn xa, chị em đi từ trên đầu tối đến khi trời sáng mới trở về tới nhà, vất vả vô cùng. Thành phầm thổ cẩm truyền thống lâu đời giá tiền không thấp chút nào do dệt thủ công trọn vẹn. Mỗi tấm vải thổ cẩm khổ lớn với hoa văn phức tạp hoàn toàn có thể mất tới 1 tháng để triển khai xong, giá thành ra khoảng 1,5 triệu đồng/tấm.
Những thành phầm thổ cẩm của phụ nữ xã Ia Mơ Nông
Để tìm đầu ra cho thành phầm thổ cẩm, các thành viên trong CLB cùng chính quyền trực thuộc nhiều cấp đã thể hiện ý tưởng khôi phục nghề dệt thổ cẩm gắn với du ngoạn dân cư, đồng thời reviews thành phầm trên các phương tiện như social, sàn thương mại điện tử để thành phầm đơn giản và dễ dàng đến tay người tiêu dùng hơn. “Khi du khách đến đây, chúng tôi sẽ giúp du khách trải nghiệm việc dệt thổ cẩm để hiểu thêm về nghề truyền thống của phụ nữ Gia Rai. Bên cạnh đó, chúng tôi làm ra những sản phẩm lưu niệm du lịch nhỏ gọn bằng thổ cẩm như túi, mũ, ví cầm tay, giỏ, đồ trang sức…để bán cho du khách làm quà. Chỉ mong hết sao hết dịch Covid-19 để thị trường du lịch phục hồi trở lại, lúc đó chúng tôi mới bán được nhiều sản phẩm thổ cẩm cho du khách đến tham quan”, Chị H’uyên Niê nói rằng.
Nói rằng với công ty chúng tôi, chị H’uyên Niê cho thấy thêm, trong năm 2021, CLB thổ cẩm sẽ vận động các thành viên, người dân trồng bông lấy sợi, để sợi tơ thướt tha có độ đàn hồi chịu nhiệt tốt và đúng chất thổ cẩm hơn. Đồng thời đó, sẽ kiến nghị chính quyền trực thuộc địa phương xây dựng một khuôn viên trưng bày thành phầm, dệt những thành phầm lưu niệm để mang theo reviews tại những trung tâm thương mại, các kênh xúc tiến thương mại và tạo ra thành phầm du ngoạn mới. Ðồng thời, phối kết hợp du ngoạn trải nghiệm dệt thổ cẩm, vừa gìn giữ văn hóa truyền thống truyền thống lâu đời, vừa tăng trưởng tài chính”.
Tiêu Dao