Đó là ông Lô Đức Mậu, trú tại bản Hoa Tiến 2, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu (Nghệ An). Hơn 10 năm qua, ông trở thành người truyền dạy chữ Thái hệ Lai Tay cho những người dân xã Châu Tiến, Châu Bính và một trong những xã trong huyện.
Ông Lô Đức Mậu và những câu đối bằng chữ Thái hệ Lai Tay do nghệ nhân Sầm Văn Bình soạn.
Lô Đức Mậu sinh vào năm 1957. Năm 17 tuổi, chàng thanh niên người Thái lên đường nhập ngũ và vào mặt trận đúng những ngày Chiến dịch Sài Gòn giải phóng trọn vẹn miền Nam lấn sân vào tiến trình cuối. Ông Mậu lúc đó là đồng chí thuộc Sư đoàn 5, Quân khu 7. Dù không trực tiếp tiến vào Sài Thành trong thời gian ngày 30/4/1975, tuy vậy với ông, khoảnh khắc nghe Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Dương Văn Minh đọc lời tuyên bố đầu hàng vô điều kiện kèm theo từ radio là một kỷ niệm khó quên trong đời quân ngũ dằng dặc hơn 25 năm.
Trở về nước sau khoản thời gian tham gia giúp nhân dân Campuchia thoát khỏi nạn diệt chủng Polpot, Lô Đức Mậu được cử đi huấn luyện và giảng dạy sĩ quan ngành hóa học rồi về ông nhận trách nhiệm tại Bộ Tổng Tham mưu. Từ thời điểm năm 1989, ông xin về công tác tại huyện đội Quỳ Châu cho tới năm 2000 thì nghỉ hưu với quân hàm thiếu tá.
Bản Hoa Tiến 2 là nơi cộng đồng dân cư người Thái sinh sống nhiều năm nhưng có những vốn cổ văn hóa truyền thống đang đứng trước rủi ro tiềm ẩn mai một, trong đó phải kể tới chữ Lai Tay, một thành phầm văn hóa truyền thống của người Thái phòng tây-bắc Nghệ An. Ông Mậu cho hay, từ nhỏ đã được cha dạy cho đọc và viết loại chữ này, cùng với rất nhiều bài dân ca, mẩu chuyện thơ được viết bằng chữ Thái. Nhưng trong cộng đồng dân cư giờ còn rất ít người nhớ được.
Năm 2008, trào lưu truyền dạy chữ Lai Tay được khôi phục ở nhiều địa phương, trong đó có huyện Quỳ Châu, ông cũng tham gia lớp học. Vì đã có vốn liếng buổi đầu, nên ông nhanh gọn lĩnh hội và được chọn là người truyền dạy chữ Thái cho những người dân trong xã đồng thời những nghệ nhân nổi tiếng như Sầm Văn Bình, Vi Ngọc Chân. Những lớp học được ông triển khai một cách tự nguyện và trọn vẹn miễn phí.
Lớp học mới gần đây nhất của ông Lô Đức Mậu đứng ra tổ chức triển khai đã ra mắt từ trên đầu hè 2021. Tuy vậy, do dịch Covid-19 diễn biến phức tạp nên phải tạm ngừng. Ông Mậu cho hay, lớp học sẽ tiếp tục khi đợt dịch qua đi. Dù đã gần bước sang tuổi 64, nhưng niềm đam mê vốn văn hóa truyền thống của cha ông vẫn tồn tại chưa nguôi trong tâm trí ông. “Được truyền dạy chữ Lai Tay cho thế hệ trẻ là điều mà tôi luôn muốn thực hiện”.
Không những tham gia truyền dạy chữ Thái, trong mức hai mươi năm qua, Lô Đức Mậu đã bỏ công sưu tầm và góp thêm phần khôi phục một trong những nghi lễ truyền thống lịch sử của người địa phương đang xuất hiện rủi ro tiềm ẩn mai một. Ông trở thành một người uy tín trong cộng đồng dân cư về các mảng văn hóa truyền thống và lịch sử hào hùng của không ít làng bản trên địa phận xã Châu Tiến./.
Minh Nguyệt