Với trên 82 nghìn người, chiếm hơn 12% số dân toàn tỉnh và chiếm khoảng 50% số đồng bào Chăm toàn nước, đồng bào Chăm ở tỉnh Ninh Thuận luôn chú ý bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử khác biệt, thêm phần tạo sự đa sắc cho nền văn hóa truyền thống Việt Nam.
Giữ bền nét tinh tuý
Trải qua nhiều thăng trầm, tán tụ, các làng nghề cổ nổi tiếng như gốm Bàu Trúc hay dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp vẫn giữ được tinh túy nét văn hóa truyền thống khác biệt của người Chăm.
Hồn đất trong gốm Chăm Bàu Trúc
Nằm ven quốc lộ 1A, cách TP Phan Rang – Tháp Chàm khoảng 10km về phía Nam là làng gốm Bàu Trúc, một trong những ngôi làng cổ nhất ở Ðông Nam Á còn tồn tại đến nay.
Làng gốm Bàu Trúc nổi bật làm gốm bằng phương pháp thủ công, tức là không dùng bàn xoay mà đặt cố định và thắt chặt khối đất sét tùy kích thước trên một chiếc bệ đỡ cố định và thắt chặt rồi nghệ nhân đi vòng xung quanh bệ đỡ, dùng đôi tay nhào nặn, tạo ra những thành phầm gốm tiềm ẩn tính thẩm mỹ, mang đậm nét văn hóa truyền thống khác biệt của người Chăm. Hầu hết phụ nữ Chăm ở Bàu Trúc đều biết làm gốm. Năm 2017, Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Du ngoạn đã công nhận thẩm mỹ làm gốm truyền thống lịch sử Bàu Trúc là Di tích văn hóa truyền thống phi vật thể vương quốc.
Giám đốc Liên minh xã gốm Chăm Bàu Trúc Phú Hữu Minh Thuần cho thấy: “Làng Bàu Trúc có hơn 500 hộ dân thì có hơn 80% số hộ gắn bó với nghề. Có một hợp tác xã, ba doanh nghiệp, bốn tổ hợp tác và 12 cơ sở sản xuất, kinh doanh gốm, tạo việc làm thường xuyên cho hơn 600 lao động, với mức thu nhập bình quân từ 3-5 triệu đồng/người/tháng”. Hơn chục trong năm này, các nghệ nhân tăng trưởng thêm dòng gốm mỹ nghệ, đã chế tác nhiều thành phầm lạ, trang trí hoa văn khác biệt, như: Ðèn gốm trang trí, đèn ngủ, các hình mẫu văn hóa truyền thống phương tây, văn hóa truyền thống phương đông,… đáp ứng thị trường trong nước và xuất khẩu.
Sắc mầu thổ cẩm Mỹ Nghiệp
Đồng thời sự nổi tiếng của làng gốm Bàu Trúc, dệt thổ cẩm của đồng bào Chăm ở làng nghề Mỹ Nghiệp, huyện Ninh Phước cũng nổi tiếng toàn nước và được Thương Hội Làng nghề Việt Nam công nhận là một trong 17 làng nghề tiêu biểu vượt trội nhất Việt Nam. Làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp có hơn 700 hộ với mức bốn nghìn nhân khẩu, có hơn 500 nghệ nhân, thợ dệt giàu kinh nghiệm làm việc, gắn bó nhiều năm với khung dệt thủ công. Thành phầm không những phục vụ sinh hoạt hằng ngày, mà còn phải là thước đo để nhận định và đánh giá phẩm chất, sự đảm đang của phụ nữ Chăm. Vì thế, phụ nữ Chăm người nào thì cũng đều biết dệt thổ cẩm và nghề dệt được bảo tồn bằng hình thức “mẹ truyền con nối”.
Chị Thiên Thị Thanh, một thợ dệt cho hay: “Ðiều làm nên giá trị độc đáo của thổ cẩm Mỹ Nghiệp là các nghệ nhân, thợ dệt vẫn giữ nguyên kỹ thuật dệt thổ cẩm với hình thức thủ công từ một chiếc khung gỗ dệt có gắn các quả cuốn những sợi chỉ muôn mầu sắc để dệt từng “bước” chỉ đan xen nhau, tạo nên những hoa văn Chăm cổ tuyệt đẹp. Phần lớn người dệt hoa văn cổ là các nghệ nhân có tuổi đời, tuổi nghề rất cao”. Thổ cẩm Mỹ Nghiệp chọn mầu đen là mầu chủ yếu, mầu nền cho tấm vải. Tổng thể toàn bộ các mầu đều được làm từ lá, vỏ cây rừng, như mầu đen lấy từ lá cây chùm bầu đem ngâm bùn non, mầu đỏ từ mủ cây cánh kiến, mầu xanh từ lá vỏ cây tràm… để làm ra được tấm thổ cẩm có mầu sắc rực rỡ, rực rỡ.
Giám đốc Liên minh xã Thương Mại & Dịch Vụ, Sản xuất, Kinh doanh thương mại dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp Hàm Minh Thiệu nói rằng: “Từ cuối năm 2017 đến nay, hợp tác xã sưu tầm, phục chế hàng trăm mẫu hoa văn cổ mà trước đây chỉ dùng để dệt những tấm thổ cẩm dành riêng cho việc may y phục các vị chức sắc, quý tộc trong cộng đồng, nay để dệt sản phẩm mới, giới thiệu và cung ứng cho thị trường”.
Người thêm phần đưa thổ cẩm Mỹ Nghiệp ra thị trường toàn cầu là Nghệ nhân Thuận Thị Trụ. Năm 1992 hạ tầng dệt thổ cẩm của Nghệ nhân Thuận Thị Trụ xây dựng, sẽ là mốc hồi sinh cho nghề dệt thổ cẩm làng Mỹ Nghiệp. Ðến năm 2000, Công ty lớn Thổ cẩm Inrahani Thành lập và hoạt động, do bà làm giám đốc. Hiện doanh nghiệp lớn tạo việc làm cho 200 phụ nữ nghèo có thu nhập ổn định. Thổ cẩm mang thương hiệu Inrahani không những xác minh được vị trí ở thị trường trong nước, mà còn phải được thị trường toàn cầu nghe biết qua các hội chợ triển lãm lớn tại Thụy Sĩ, Pháp, Bỉ, Nhật Bản, Singapore, Malaysia…
Trong trong thời hạn qua, để tăng trưởng các làng nghề truyền thống lịch sử của đồng bào Chăm, tỉnh Ninh Thuận đã góp vốn đầu tư hạ tầng như đường giao thông vận tải, điện, nước, nhà trưng bày… cho những làng nghề trên địa phận huyện Ninh Phước. Tuy vậy, do tác động của đại dịch Covid-19, nhiều đối tác chiến lược tiêu thụ thành phầm tạm hoãn thời hạn thực thi hợp đồng được mang lại thành phầm khiến cho làng gốm Bàu Trúc và làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp gặp khó. Các liên minh xã đã dữ thế chủ động chuyển phía sang khai thác thị trường trong nước, tăng mạnh reviews thành phầm và Marketing Thương mại qua hình thức bán sản phẩm trực tuyến.
(Còn nữa)
Bài và ảnh: Nguyễn Trung