Từ TP. Hồ Chí Minh Quảng Ngãi xuôi về phía nam khoảng 60km, khác nước ngoài rất có thể nghe tiếng sóng Sa Huỳnh thì thầm với triền cát vàng. Biển đại diện thay mặt cho nét xinh của Sa Huỳnh, nhưng bấy nhiêu chưa đủ. Sa Huỳnh còn “gửi tiết kiệm” thời hạn trong một ngôi làng đá cổ, đó là làng Gò Cỏ…
Một trong số giếng cổ hiện còn ở làng Gò Cỏ.
“Vang tiếng cội nguồn xưa”
Người dân địa phương thường gọi làng Gò Cỏ là xóm Cỏ (thôn Lengthy Thạnh 2, phường Phổ Thạnh, thị xã Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi). Nhiều người kể, thời trước, trong làng cỏ mọc xanh tốt, có khi cao vượt đầu người, quan lại thường cho những người về đây thu hoạch cỏ cho ngựa ăn. Vì vậy mới mang tên làng như thời buổi này.
Sa Huỳnh là nơi giao thoa của không ít nền văn hóa truyền thống Đông Sơn, Chăm Pa và Sa Huỳnh. Tại đây hiện còn lưu giữ nhiều dấu ấn của nền văn hóa truyền thống Chăm Pa, trong đó rõ ràng nhất là làng Gò Cỏ với 12 giếng đá cổ. Không có bất kì ai biết đúng mực những giếng nước ấy có tự lúc nào, các bậc cao niên trong làng cũng chỉ biết rằng, khi họ sinh ra, lớn lên đã thấy những giếng nước trong lành ấy.
Đến đây, ai cũng ngỡ ngàng vì vẻ đẹp lạ của làng. Đập vào mắt khác nước ngoài là đá, nhìn đâu cũng thấy đá. Từ những con phố rêu phong, tường rào hay giếng nước đều được làm bằng đá điêu khắc nguyên khối. Có những phiến đá tảng ngàn năm nằm phơi mình giữa làng như “đá đơm bông”. Mọi vẻ đẹp, lợi ích của làng Gò Cỏ đều phát xuất từ đá. Ghé quán nhỏ uống một trái dừa ngọt mát, phía tầm nhìn ra biển, khác nước ngoài sẽ thấy đá “ngồi” trầm ngâm bên thềm sóng như đang kể chuyện nghìn năm.
Ở Gò Cỏ, đá là nền móng của làng. Làng nằm cạnh biển, nhưng vị trị là đồi cao. Chính vì thế, mỗi mùa mưa lũ qua rất dễ dàng sụt lún. Nhưng nhờ đá xếp chồng lên đá, lớp này nằm lên lớp kia nên làng không mất một tấc đất nào. Gò Cỏ cũng quy tụ tương đối đầy đủ núi non, làng mạc, biển khơi… Khác nước ngoài chỉ là đến đấy là rất có thể ngắm nhìn trọn vẹn vẻ đẹp của biển Sa Huỳnh nổi tiếng.
Nói đến Gò Cỏ, nhà thơ Trần Cao Duyên từng viết: “Lòng đá phủ nghìn năm một nền văn hóa/ Giữa chiều sâu mấy tầng vang tiếng cội nguồn xưa…”. Chính vì những lợi ích đó, người dân làng Gò Cỏ đã đồng lòng, dốc sức cùng nhau bảo tồn những phiến đá tưởng vô tri. Cũng nhờ vào đó, dấu vết thời hạn đã được gửi lại ở đây…
Khác nước ngoài đi dạo bên bờ biển ở làng Gò Cỏ.
Làng du ngoạn nhiều “không”
Nằm giữa trùng vây hai ngọn núi, Gò Cỏ tách biệt với trái đất bên phía ngoài. Gò Cỏ là ngôi làng với nhiều cái không: Không quán nhậu, không web, không karaoke, không rác thải… Trong lúc nhiều địa phương khác bị “cơn lốc” đô thị mới cuốn mất, Gò Cỏ cơ bản vẫn giữ được nét hoang sơ vốn có, như một “ốc đảo” cố giấu mình trước những tiếng ồn ào, náo nhiệt ngoài kia.
Từ thời điểm ngày “lọt vào mắt” Mạng lưới Trung tâm giải trí công viên địa chất toàn thế giới, các homestay mở màn xuất hiện nhiều hơn thế nữa ở làng Gò Cỏ. Khác nước ngoài yêu thích khi được ăn ở, hoạt động và sinh hoạt công cộng với người dân ở đây, được những “hướng dẫn viên du lịch bình dân” kể tích này, chuyện nọ; được họ “truyền nghề” làm bún, đan lát, thả lưới và cả hát hố. Chị Lê Trần Mỹ Duyên (phường Nguyễn Nghiêm, TP. Hồ Chí Minh Quảng Ngãi) nói rằng: “Làng Gò Cỏ để lại cho tôi ấn tượng mạnh mẽ bởi nét hoang sơ, người dân cởi mở, thân thiện cùng nhiều trải nghiệm thú vị như: Ngắm hoàng hôn trên đầm An Khê, thả hồn theo những làn điệu dân ca Trung Trung Bộ và hòa mình vào cuộc sống của người dân nơi đây… Chắc chắn, một ngày nào đó, tôi sẽ trở lại Gò Cỏ cùng người thân của mình”.
Nói rằng về kiểu cách thu hút các hộ mái ấm gia đình trong làng cùng tham gia làm du ngoạn quần chúng để tăng thu nhập, nâng cao đời sống, Giám đốc Liên minh xã Du ngoạn quần chúng làng Gò Cỏ Nguyễn Thị Diễm Kiều cho thấy: “Gò Cỏ là một điểm đến nằm trong Công viên địa chất Lý Sơn – Sa Huỳnh. Người dân tại đây dù tham gia phát triển du lịch cộng đồng nhưng rất có ý thức bảo vệ làng cổ. Họ giữ gìn nếp nhà, các phong tục truyền thống và bảo vệ những con đường đá, giếng cổ của làng. Những homestay cũng được thiết kế và đặt tên dân dã, gắn bó với di sản của làng như: Giếng Cổ homestay, Bài Chòi homestay, Nhà Tranh homestay… Thời gian qua, chúng tôi luôn đồng hành cùng các hộ dân để phát triển mô hình du lịch không rác thải, đồng thời giữ gìn và bảo vệ sự nguyên sơ vốn có của ngôi làng”.
Nói cách khác, chính vì sự hoang sơ, mộc mạc, bình dị đã tạo ra cho làng Gò Cỏ một nét riêng không lẫn với bất kể ngôi làng nào khác. Vì thế, rất cần phải có sự công cộng tay gìn giữ từ chính quyền sở tại địa phương, quần chúng người ở và cả khác nước ngoài, để Gò Cỏ mãi là “ngôi làng đá” vĩnh cửu cùng thời hạn…
Bài và ảnh: Nguyễn Nhật Thanh