Nằm bên cạnh dòng sông Trà Bồng (thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi), làng gốm Mỹ Thiện có lịch sử hào hùng tạo ra và tăng trưởng khoảng 200 năm. Tuy vậy không nổi tiếng như nhiều làng gốm khác, nhưng gốm Mỹ Thiện vẫn mang những lợi ích văn hóa truyền thống và thẩm mỹ và làm đẹp riêng của xứ Quảng.
Trải qua nhiều thăng trầm, đến nay, gốm Mỹ Thiện vẫn bảo tồn và giữ gìn phương thức sản xuất truyền thống cuội nguồn. Đó là cách tạo hình thành phầm trên bàn xoay phụ thuộc vào sự khôn khéo, trình độ thẩm mỹ và làm đẹp cùng kinh nghiệm lâu năm của nghệ nhân. Thời kỳ này thường do phụ nữ đảm nhiệm. Tiếp theo đó là khâu đắp nổi hoa văn, họa tiết với những đề tài thường gặp là rồng, phượng, hoa lá…
Nguyên vật liệu chính tạo ra thành phầm gốm Mỹ Thiện là đất sét lấy từ sông Trà Bồng, có độ mềm dẻo, chắc bền. Sau thời điểm tạo hình, người ta phơi khô thành phầm rồi ứng dụng nung lần thứ nhất ở nhiệt độ trên 1.000oC.
Gốm Mỹ Thiện bền đẹp là nhờ thời kỳ nung hai lần, mỗi lần trải dọc qua 3 ngày 3 đêm. Sau lần nung thứ nhất, người ta tiếp tục phủ males trang trí thành phầm và nung lần thứ hai. Đấy là khâu trọng điểm nhất để làm ra những thành phầm khác biệt.
Tuyệt kỹ tạo ra chất males khác nhau nằm tại công thức được trao truyền qua nhiều thế hệ, trong đó, thành phần hầu hết gồm một vài loại đá có sẵn trong vùng được nghiền mịn, hòa với chì, đồng, vỏ ốc và các phụ gia khác. Thêm vào đó, nghệ nhân còn phải am hiểu về males và lửa để hoàn toàn có thể sử dụng phương pháp “hỏa biến” sáng tạo ra hoa văn, họa tiết không giống nhau trên từng thành phầm. Dưới tác động của ngọn lửa, màu males sẽ chuyển từ tím sang lam rồi ngả sang sắc nâu vàng đầy tinh xảo.
Tiến trình hưng thịnh nhất của nghề gốm Mỹ Thiện trải dọc qua từ thời điểm cuối thế kỷ XIX đến năm 1964. Sau một trận lụt lớn, con lạch Bến Củi bị bồi lấp một phần khiến cho việc mua bán giữa làng Mỹ Thiện với những vùng khác trở thành khó khăn vất vả. Đồng thời đó là việc đối đầu và cạnh tranh của những mặt hàng khác và sự thay đổi thị hiếu của người tiêu dùng khiến cho thị trường bị thu hẹp. Nhiều hộ dỡ lò, bỏ nghề. Làng gốm Mỹ Thiện đứng trước tiềm ẩn nguy cơ mai một. Hiện chỉ từ một hộ mái ấm gia đình bám trụ với nghề. Tuy vậy, nhờ những lợi ích văn hóa truyền thống địa phương rực rỡ và thành phầm khác biệt, làng gốm Mỹ Thiện vẫn là một trong những điểm đến lựa chọn được khác nước ngoài yêu thích trong hành trình thăm Quảng Ngãi./.
Khánh Vi