Siêu thị luôn là chủ đề được những tín đồ du ngoạn “săn lùng” mọi khi đặt chân tò mò một vùng đất mới nào đó. Và Nhắc khi tới siêu thị nhà hàng Tây Bắc, nhiều người không khỏi tò mò về những loại nước chấm mang hương vị đặc trưng, trong đó có chẩm chéo – thứ gia vị khác biệt nhưng đậm đà của đồng bào dân tộc Thái tỉnh Sơn La.
Chẩm chéo là một trong loại gia vị không thể thiếu trong mâm cơm của đồng bào dân tộc Thái tỉnh Sơn La
(Ảnh HL)
Đến với Sơn La, các bạn không chỉ là được tò mò nền văn hóa truyền thống nhiều năm của rất nhiều dân tộc, thưởng thức các món ăn dân tộc khác biệt và còn được nếm thử món chẩm chéo thơm ngon, cay nồng, một thứ gia vị không thể thiếu trong số mâm cơm của đồng bào dân tộc Thái tỉnh Sơn La. Nó được chế biến một cách khôn khéo và được sử dụng để chấm thật nhiều món ăn như: măng, xôi, rau, cá…
Chẩm chéo có hương vị đặc trưng, do sự phối kết hợp của nhiều loại nguyên vật liệu không giống nhau. Không những là trong hương vị mà tên gọi thôi cũng khiến cho rất nhiều người vướng mắc. “Chẩm” trong tiếng Thái Tức là nước chấm còn “chéo” là một thứ được làm từ muối, bột ngọt, tỏi, ớt tươi, lá chanh tươi, lá mùi tàu và cả lá tỏi tươi, … Quan trọng đặc biệt, một nguyên vật liệu không thể thiếu là mắc khén – một loại hạt tiêu rừng của vùng núi. Toàn bộ tổng thể nhiều chủng loại nguyên vật liệu này đều được nướng qua than hoa cho đến lúc bốc mùi thơm đặc trưng. Tiếp sau đó, người ta băm nhỏ, giã nhuyễn rồi trộn cộng đồng đều chúng lại với nhau, gọi là “chéo”. Để sở hữu bát nước chấm “chẩm chéo” chỉ đơn giản là thêm chút mắm vào, nêm nếm cho vừa ăn là được. Khi thưởng thức các bạn sẽ cảm nhận được một một mùi vị khá lạ lẫm nhưng cũng rất thơm và ngon.
Chẩm chéo có 2 loại khô và ướt. (Ảnh HL)
Tuy vậy, ngoài món “chéo” cơ bản, đồng bào dân tộc Thái Sơn La cũng rất sáng tạo làm phong phú, đa dạng mẫu mã hơn cho món này như gia giảm hay thêm nhiều chủng loại nguyên vật liệu mới như chéo tắp cáy (chéo gan gà), chéo pà (chéo cá), chéo hòm pẻn (chéo rau mùi), chéo nặm xổm (chéo nước chua),… Những tên gọi này xuất phát từ sự đổi khác của rất nhiều nguyên vật liệu được thêm vào chéo. Chẩm chéo có 2 loại khô và nước, loại khô hoàn toàn có thể bảo vệ vài tháng trong lọ. Còn dạng nước thì khi sử dụng hoàn toàn có thể đổ nước mắm vừa ngập các nguyên vật liệu cho thêm đường, bột nêm, bột mắc khén cùng một ít nước chanh dùng đũa khuấy đều là dùng được. Mỗi một loại chéo sẽ mang một hương vị riêng và được sử dụng tương thích với từng món ăn riêng.
Chẩm chéo được truyền trong dân gian đồng bào dân tộc Thái tự bao đời, những gia vị đủ để như một liều thuốc, đồng bào dù có ăn những thức ăn sống, tái hoặc nướng, chín tới cũng không biến thành đau bụng. Và có lẽ rằng đó là một nguyên nhân mà chẩm chéo cho đến nay vẫn luôn là tên gọi không thể thiếu trong mâm cơm của người Thái. Đến với Sơn La, các bạn sẽ thấy đồng bào Thái thường gọi nó để mời khách miền xuôi. Món ăn dân dã nhưng là đặc sản núi rừng này ai khi có dịp nếm thử đều không quên được cái vị đậm đà, chân chất của nó, chân chất như chính những nhân sự của núi rừng ở đây. Nếu có dịp đến thăm mảnh đất nền Sơn La, khác nước ngoài hãy nhờ rằng tìm và mua thử một lọ chẩm chéo về làm quà cho những người thân.
Lê Hồng