Núc nác là một loại cây rừng có quả, thường mọc ở những tỉnh vùng cao Tây Bắc. Ngoài là một vị thuốc được sử dụng trong dân gian, với thật nhiều ích lợi, quả núc nác còn được đồng bào Thái Tây Bắc chế trở thành những món ăn khoái khẩu.
Quả núc nác được người Thái các tỉnh Tây Bắc gọi cộng đồng là lịn ấng ca hay mák ấng ca. Quả núc nác dẹt và cong, có độ dài tầm 40 – 80 cm, rộng 5 – 7 cm, đa số quả đậu vào mùa mưa. Từ quả núc nác, đồng bào Thái đã chế biến ra nhiều món ăn vừa dân giã, lại thơm ngon, lạ miệng.
Cây núc nác mọc ở đồi rừng Tây Bắc.
Vào mùa núc nác, thường từ thời điểm tháng 7 đến tháng 9 dương lịch, tức là mùa mưa ở Tây Bắc, bà con lên rừng lấy quả núc nác về đem đốt lên trên than củi, cho hơi cháy phồng đều phần ngoài, tiếp sau đó dùng dao gọt hết phần cháy xém, rửa thật sạch sẽ, rồi đem thái ngang quả thành từng miếng nhỏ bằng ngón tay. Núc nác được ăn gém với lá chát, lá lốt, lá gừng chấm chẳm chéo (loại nước chấm được giã phối kết hợp từ nhiều loại gia vị của người Thái) rất ngon, vừa có vị hơi đăng đắng của quả núc nác, hoà cùng vị ngọt chát của lá gém, nồng cay của vị chẳm chéo, ai đó đã từng ăn khó mà quên.
.
Quả núc nác.
Ngoài ra, núc nác còn hoàn toàn có thể làm nộm như nộm rau, luộc chấm, xào với thịt trâu, thịt bò cũng xuất hiện hương vị đậm đà riêng. Bà Tòng Thị Biên, người dân ở bản Mòng, xã Hua La, TP.HCM Sơn La, tỉnh Sơn La cho biết thêm: Thời khắc ngon nhất là lúc núc nác dài được khoảng 40-60cm, nếu quả già quá sẽ sở hữu được nhiều sơ, ăn hơi dai. Cách chế biến sẽ tuỳ theo khẩu vị, sở trường thích nghi của từng người.
“Có người thì thích ăn nộm, nhưng nộm cũng phải nướng trước thì nó mới thơm. Có người lại luộc cho chín, rồi đem thái miếng, trộn với gia vị mắm muối, mỳ chính, rau thơm, gừng, xả, tỏi, ớt, lá chát, rắc vừng lạc như nộm rau. Núc nác còn có thể luộc chấm, hoặc thái mỏng xào với thịt trâu, thịt bò cũng có hương vị đậm đà riêng, ăn rất ngon, nói chung quả núc nác chế biến được nhiều món và ai cũng thích ăn.”, bà Biên nói rằng.
Món nộm núc nác.
Theo yêu cầu của người tiêu dùng, lúc bấy giờ, không chỉ là lên rừng hái quả núc nác, mà bà nhân sự Thái Tây Bắc còn tìm cây núc nác mang về trồng tại những khu mảnh đất vườn gần nhà để sở hữu quả ăn, vì cây dễ trồng có thể chịu hạn, chịu nóng tốt. Ngoài để phục vụ bữa cơm mái ấm gia đình, bà con còn đem bán quả núc nác, với giá cả xấp xỉ từ 20.000-30.000 đồng một quả tuỳ theo quả to, nhỏ, dài ngắn, non, già…Tuy vậy, không phải mùa nào, cây nào thì cũng đậu quả, có những lúc không tồn tại núc nác để bán. Vì thế vào mùa núc nác, nhiều mái ấm gia đình đã có thu nhập từ loại quả này.
Theo chị Quàng Thị Liên, người chuyên bán sản phẩm quả núc nác ở TP.HCM Sơn La, tỉnh Sơn La: “ Trước đây, quả núc nác không ai mua bán gì cả, bà con vùng cao chỉ để ăn thôi. Nhưng bây giờ nhiều người rất thích ăn, nên bà con ở các bản đã biết đem núc nác ra bán. Vào mùa núc nác như bây giờ, tôi thường mua gom để ngồi bán buôn tại chợ nông sản, bình quân mỗi ngày bán được từ 20 đến 30 quả, có ngày bán được nhiều nhất cũng đến 40-50 quả.”, bà Liên nói.
Vào mùa quả núc nác, có dịp lên với vùng cao Tây Bắc, khác nước ngoài sẽ thấy núc nác được bày bán nhiều ở những điểm chợ vùng cao. Quan trọng đặc biệt nếu không tác động bởi dịch Covid-19, thì tại những nhà hàng quán ăn kinh doanh thương mại các món nhà hàng ăn uống dân tộc, khác nước ngoài cũng sẽ tiến hành thưởng thức nhiều món ăn dân dã đặc trưng, trong đó có những món ăn được chế biến từ quả núc nác.
“Lên Sơn La tôi thấy có rất nhiều món ăn dân tộc, với nhiều loại rau măng củ quả được bày bán ở chợ, trong đó có quả núc nác thấy bà con hay mua về ăn. Bản thân tôi cũng đã có dịp được ăn quả núc nác do bà con chế biến, nó có vị hơi đắng, nhưng ăn với lá gém lại thấy ngon, lạ miệng mà trước đây ở quê, tôi chưa bao giờ được ăn món này.”, anh Nguyễn Văn Lương, quê TP. Hà Tĩnh, hiện nay đang công tác tại Sơn La cho biết thêm.
Tây Bắc đang vào chính mùa đậu quả núc nác. Trên mâm cơm của rất nhiều mái ấm gia đình người Thái, những món ăn dân giã từ qủa núc nác được chế biến từ đôi tay khôn khéo của rất nhiều mẹ, các chị, sẽ làm nhà hàng ăn uống của đồng bào thêm độc đáo và khác biệt, riêng có./.
Tòng Đức Anh