Đột ngột ở bên cạnh những cảnh quan tự nhiên nổi tiếng sông Hương, núi Ngự, biển Thuận An, phá Hà Trung… là sự việc góp mặt của rừng Đông Lâm. Ông vua nổi tiếng văn hay và chữ tốt Thiệu Trị là người đã xếp Đông Rơi vào hoàn cảnh một trong số 20 thắng cảnh nổi tiếng của Huế (Thần kinh nhị thập cảnh).
Đã và đang hàng trăm năm qua đi mà câu thơ “Trong rừng ẩn hiện đàn chim về hội tụ/ Dưới khe nối nhau bầy chim nghịch thả mình bơi qua” trong bài “Đông Lâm dực điểu” của vua Thiệu Trị vẫn khiến cho lòng người xốn xang, mong ước và khát khao được tò mò.
Đình làng Chánh Đông. Ảnh: thuathienhue.gov.vn
An Cựu là một chi lưu của sông Hương ở phía nam Kinh thành Huế. Sông có nhiều tên thường gọi: Lợi Nông, Phủ Cam, Đại Giang, Hà Tự, Cống Quan. Toàn cảnh dòng sông dài khoảng 30 km, mở màn lấy nước sông Hương từ đoạn cuối cồn Dã Viên, chảy qua địa phận thành phố Hồ Chí Minh Huế, thị xã Hương Thủy, rồi đổ vào phá Hà Trung. Từ lúc các chúa Nguyễn chọn Kim Lengthy, rồi Phú Xuân là thủ phủ của xứ Đàng Trong, phía 2 bên bờ sông An Cựu đã là nơi tập trung chuyên sâu dinh thự, nhà vườn của không ít quan lại, quý tộc. Tuy vậy, thời điểm hiện tại sông còn nhỏ, nhiều đoạn cạn hẹp. Năm Gia Lengthy 13 (1814), sau khoản thời gian khảo sát tình hình và hỏi ý kiến các vị bô lão ở xã Thanh Thủy, đã cho khơi đào thêm sông An Cựu và cho đắp đập Thần Phù ở phía dưới để lấy nước tưới tiêu, rửa mặn cho hàng vạn mẫu ruộng ở đây. Năm Minh Mạng thứ 2 (1821), sông An Cựu được thay tên thành Lợi Nông. Năm Minh Mạng thứ 16 (1835) khi đúc Cửu Đỉnh, thương hiệu và tên sông đã được khắc vào Chương Đỉnh.
Bia căn cứ lõm Lùm Chánh Đông. Ảnh: dulichhuongthuy.com
Khép mình bên bờ Lợi Nông, ở nơi phía hạ lưu Thần Phù là Đông Lâm (rừng ở phía đông). Tuy không thật rộng lớn nhưng do đất tốt, hoang vu, thuở nào có nhiều loại cây rừng và hoang dại, như mưng, bốm, sung, bong bong… sinh sôi và tăng trưởng mạnh nên chốn này mang tầm vóc hoang sơ và quy tụ được nhiều loại chim muông, cá thú, vậy nên gọi là rừng cũng thật xứng danh. Cũng chính Minh Mạng là ông vua Nguyễn trước tiên đã cho xây dựng ngay tại Đông Lâm một tòa hành cung để nghỉ dưỡng tại chỗ sau khoản thời gian đi du ngoạn, săn bắn. Đến thời Thiệu Trị, hành cung có tên thường gọi Thần Phù này mới trở thành bề thế. Còn lưu lại trong ký ức nhiều người về hành cung là một tòa nhà ba gian hai chái, mái lợp ngói âm khí và dương khí; một tòa nhà 5 gian xây trên bờ sông có mái lợp ngói liệt; một tòa nhà ba gian hai chái, mái lợp tranh và mạng lưới hệ thống hiên nhà và tường thành bảo vệ.
Từ Huế về với Đông Lâm, ta rất có thể theo tuyến đường đi bộ 1A, qua cánh đồng Thanh Lam, rẽ trái theo Tỉnh lộ 10B khoảng 2,5km đến cầu Lợi Nông, tiếp tục rẽ trái vào đường Chánh Đông khoảng 300m là đến. Còn muốn thêm phần thơ mộng, chúng ta có thể đi thuyền, hay ghe dọc theo đôi bờ từ An Cựu về Lợi Nông, theo như đúng hành trình du ngoạn, săn bắn, vui thú điền viên của không ít bậc quân vương và cận thần hàng trăm năm vừa qua. Từ chốn phố xá rộn ràng về quê, trải qua nhiều xóm làng yêu thương và trầm mặc, nơi còn lưu giữ những bờ tre và bến nước, con đò và những chiếc rớ chỏng chơ chờ cá mùa lụt, ta sẽ đạt được những phút giây thư giãn tuyệt vời.
Đông Lâm còn được nghe biết với tên thường gọi Lùm Chánh Đông, một vùng căn cứ cách mạng ở đồng bằng thuộc xã Minh Thủy (nay là phường Thủy Châu, thị xã Hương Thủy), tạo ra khá sớm trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân và đế quốc, được công nhận di tích lịch sử vẻ vang cấp tỉnh theo Quyết định hành động số 3330/QĐ-Ủy Ban Nhân Dân của Ủy Ban Nhân Dân tỉnh.
Đông Lâm – Chánh Đông không xa. Hãy một lần đến với địa danh này. Không hề chim muông và thú dữ như thuở xưa để săn bắt. Cũng chẳng còn nhiều loại cây rừng và hoang dại của thuở nào hồng hoang. Đã lâu lắm rồi, thay vào đó là cảnh xóm làng yên bình ẩn mình bên sông đào trong xanh và uốn lượn. Thế nhưng, cứ thử làm trải nghiệm khi thời gian cuối thu này về với Đông Lâm – Chánh Đông khi hoàng hôn buông xuống, ta sẽ như lạc vào chốn xưa êm đềm của làng quê xứ Huế thuở cha ông đi mở cõi…
Đan Duy