Đồng bào Khmer Vĩnh Lengthy tham gia sinh hoạt tôn giáo tại 13 chùa Phật giáo Nam Tông. Hầu hết các ngôi chùa đều phải có kiến trúc tinh tế, thẩm mỹ tạo hình tinh xảo, tạo thành nét xin xắn rất riêng. Trong số đó, có chùa Phù Ly 1 (xã Đông Bình- TX Bình Minh).
Các hình tượng được trang trí tại quần thể cột cờ tạo thành những nét vượt bậc trong khu vực thẩm mỹ kiến trúc tạo hình của chùa Phù Ly 1. Ảnh do chùa Phù Ly 1 được cung cấp
Theo ý niệm của đồng bào Khmer, chùa là “ngôi nhà thứ hai”, sống gửi thân, chết gửi cốt ở chùa, vì thế chùa đóng vai trò trọng điểm trong đời sống và sinh hoạt của đồng bào Khmer. Đây còn là một trung tâm, nơi giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc của người Khmer.
Sư cả Thạch Thanh Tùng- Trụ trì chùa Phù Ly 1, cho thấy, chùa được xây dựng vào năm 1672 của thế kỷ 17, trên diện tích quy hoạnh hơn 2ha. Trải qua những biến thiên của lịch sử hào hùng, chùa được trùng kiến để trở thành bề thế, uy nghiêm như thời điểm ngày hôm nay. Chùa Phù Ly 1 gồm các hạng mục: cổng chùa, chánh điện, sala, trai đường, tháp cốt, quần thể cột cờ, tượng phật nằm, phật cảnh, lò hỏa táng,… xung xung quanh chùa là những cây sao, dầu, thốt nốt hơn 100 năm tuổi, tỏa bóng mát xung quanh năm và tạo khu vực thâm nghiêm, cổ kính.
Trong từng dự án công trình kiến trúc của chùa, những người dân thợ, nghệ nhân Khmer đều trang trí, đắp nổi các phù điêu tương quan đến thiêng vật, nhiên thần và hình tượng đức Phật Thích Ca. Những hình tượng này vừa mang dáng dấp của Phật giáo (hoa sen, hình tượng đức Phật trong nhiều tư thế) và vừa mang dáng dấp của đạo Bà La Môn (hình tượng Thần Bốn mặt, thần Tê-vô-đa, Yeak (chằn), Reahu, nữ thần Kây No, rắn nhiều đầu, Hoong (chim Phượng Hoàng), hình tượng Lân- Sư, chim thần Krut,…). Khái niệm hình tượng chim thần Krut và nữ thần Kây No là những hình tượng được những nghệ nhân tâm điểm và tác tạo khá phổ cập. Mỗi hình tượng đều phải có những ý nghĩa, lợi ích nhân văn, tạo thành bản sắc văn hóa truyền thống riêng lẻ của quần chúng người Khmer.
Tại chùa Phù Ly 1, vượt bậc và trọng điểm nhất là chánh điện. Chánh điện là tượng trưng cho ngọn núi Mêru- một ngọn núi thiêng và là nơi các vị thần đến tu học thuyết Bà La Môn, xung xung quanh chánh điện là những ngôi tháp cốt có độ cao thấp hơn chánh điện, tượng trưng cho những ngọn núi nhỏ bao xung quanh ngọn núi thiêng Mêru.
Chánh điện chùa Phù Ly 1 được xây trên nền cao, phủ lấy bởi màu vàng rực sáng trong ánh sáng ban mai. Trên nóc chánh điện có một đỉnh tháp. Xung xung quanh tháp các nghệ nhân trang trí, đắp nổi nhiều hình tượng rồng ngẩng cao đầu khuynh hướng về hai bên. Thân rồng được trang trí như những chiếc thuyền đua giữa mênh mông sóng nước. Đuôi rồng uốn lượn cong vút vươn lên trời xanh. Phía dưới nóc mái chánh điện, có nhiều hình tượng nữ thần Kây No với vẻ mặt xinh xắn, hiền từ, có đôi cánh dang rộng, hai chân đứng thẳng, ưỡn ngực ra phía trước, hai cánh tay đưa cao đỡ diềm mái, làm điểm liên kết giữa các hàng cột với mái chánh điện, tạo sự uyển chuyển, nhẹ nhàng trong thẩm mỹ kiến trúc của người Khmer. Nghiên cứu và phân tích một vài tài liệu đã cho chúng ta biết, nữ thần Kây No là những nàng tiên xinh đẹp, duyên dáng và có kỹ năng múa hát điêu luyện.
Tham quan chùa Phù Ly 1, phật tử và khác nước ngoài còn nhận thấy hình tượng chim thần Krut cũng rất được tạo tác như nữ thần Kây No. Nhưng đó là hình tượng có dáng người, đầu chim, trang trí chính ở đầu cột 4 góc chánh điện, nâng đỡ mái chánh điện. Ngoài ra, còn tồn tại hàng trăm hình tượng chim thần Krut được đắp nổi trang trí trên các mảng tường dọc theo chân chánh điện. Xung quanh chánh điện là dãy cột có đắp nổi hình tượng thần Bốn Mặt (Kabil Maha Brum) nhũ vàng, 4 mặt của thần trở lại 4 phía Đông- Tây- Nam- Bắc, thông qua đó cũng truyền tải ý nghĩa khác là người đại diện cho từ, bi, hỷ, xả trong Phật giáo.
Mạng lưới hệ thống hình tượng và kiến trúc thẩm mỹ trên mái và bên phía ngoài chánh điện chùa Phù Ly 1. Ảnh: Minh Triết
Vào trong chánh điện, tất cả chúng ta sẽ thấy tượng đức Phật Thích Ca to lớn tọa tòa sen trong tư thế đang thuyết pháp, được thờ tự ngay trung tâm chánh điện. Các bức bích họa trên vách tường trong nội thất bên trong chánh điện thể hiện cuộc sống, thân thế, sự nghiệp và thời kỳ hoằng dương Phật pháp của đức Phật Thích Ca.
Điểm vượt bậc trong thẩm mỹ kiến trúc của chùa Phù Ly 1 còn thể hiện qua mạng lưới hệ thống quần thể cột cờ. Gọi là quần thể, bởi cột cờ được xây ở giữa khuôn viên chùa trên khoảng sân rộng, xung xung quanh là nhiều tượng sư tử, nữ thần, rồng, rắn thần Naga với màu vàng chủ yếu. Quần thể kiến trúc này được dựng trên 3 lớp tam cấp. Lớp tam cấp dưới cùng có diện tích quy hoạnh lớn số 1 với 8 tượng sư tử để tại 4 phía.
Hàng năm, tại chùa Phù Ly 1 ra mắt nhiều tiệc tùng văn hóa truyền thống truyền thống lâu đời của đồng bào Khmer như: Tết Chol Chnam Thmay, lễ Sel Dolta, lễ Okay Om Bok, lễ Dâng y Katina…
Minh Triết