Gia Lai: Giữ ”hồn” rượu cần truyền thống cuội nguồn

Đã gần 40 trong năm này, bà Siu Á vẫn cộng đồng thủy với nghề làm males rượu cần truyền thống cuội nguồn. Nhà sàn đượm màu thời hạn nằm giữa làng Bang Ngol hầu như lúc nào thì cũng chất đầy những ghè rượu cần. Vừa bước đi lên sàn nhà, công ty chúng tôi đã nghe mùi males rượu phả ra thơm nồng. Bà Siu Á khôn khéo lấy từng nhiên liệu trên gác bếp xuống đặt vào chiếc nia rộng và mở màn mẩu truyện về males rừng.

Bà Á cho thấy: Để làm males rượu cần, những phụ nữ có kinh nghiệm lâu năm trong làng phải lên rừng tìm rễ, vỏ của hơn 10 loại cây rừng như: jam rưng, ré kó, hăng, kram ré, kđõh hyam… Ngày trước, nhiên liệu làm males rượu rất đơn giản tìm, chỉ đơn giản là males theo bìa rừng là có đủ nhiều chủng loại cây mang về. Bà thường theo những bà, các chị đi lấy nhiên liệu về rồi cùng nhau làm. “Việc làm men rượu cần truyền thống của người Jrai mình công phu lắm, nhất là công đoạn đi tìm nguyên liệu. Ngày nay, các loại cây rừng hiếm dần nên phải vào tận rừng sâu mới có. Có thời điểm, làng không còn men rượu do thiếu nguyên liệu. Bà con phải dùng men rượu mua sẵn ngoài chợ. Điều này khiến tôi rất buồn và trăn trở. Sau nhiều đêm suy nghĩ, tôi đã nghĩ ra cách phơi khô và treo trên gác bếp để nguyên liệu không bị hư hỏng. Dù để lâu nhưng công dụng và hương vị của chúng không hề đổi khác”-bà Á nói rằng.

Bà Siu Á chọn lựa cách phơi khô rễ và vỏ cây rừng để làm males rượu truyền thống cuội nguồn. Ảnh: Trần Dung

Khi được hỏi về nét riêng của males rượu cần Bang Ngol, già làng Siu Íp tự hào nói: “Làng mình lưu giữ được men rượu truyền thống đến hôm nay là nhờ sự nỗ lực của những người phụ nữ như bà Siu Á. Từ năm 20 tuổi, bà Á đã nổi tiếng bởi làm men, ủ rượu thơm ngon. Khi nguyên liệu dần hiếm đi, bà đã nghĩ ra cách phơi khô để dùng dần. Men rượu do bà Á làm có vị ngọt đậm đà, nồng ấm, thơm ngon, không có vị chua. Vì vậy, nhiều người trong làng đã học hỏi làm theo. Men rượu được làm hoàn toàn từ cây rừng nên có độ cồn thấp, mùi thơm, dễ uống”.

Vỏ và rễ cây rừng được bà Siu Á phơi khô và bảo vệ trên gác bếp. Ảnh: Trần Dung

Bà Siu Á nói rằng: Theo cách của đồng bào Jrai xưa, việc làm males để ủ rượu phải bằng 100% nhiều chủng loại rễ, cây và tổng thể quy trình đều do người phụ nữ đảm trách. Nhờ giữ được phương pháp ủ males, làm rượu chuyên biệt nên rượu ghè làng Bang Ngol có mùi thơm đặc trưng, được mang đi trình làng ở nhiều sự kiện trọng điểm. Bà rất vui và niềm hạnh phúc khi Hội Liên hiệp phụ nữ xã Ia Bang chọn làng Bang Ngol để xây dựng “Tổ ủ men rượu truyền thống Jrai” vào năm 2019. “Việc làm này đã giúp các bà, các chị và các cháu trong làng cùng chung tay giữ gìn và bảo tồn nét đẹp truyền thống của người Jrai. Ai cũng có ý thức thì men rượu của làng sẽ được lưu giữ nhiều đời sau”-bà Á bày tỏ.

Chị Siu Bim-Quản trị Hội Liên hiệp phụ nữ xã Ia Bang-cho hay: “Tổ ủ men rượu truyền thống Jrai” làng Bang Ngol có 14 thành viên. Bà Siu Á rất nỗ lực gìn giữ nhiên liệu làm males rượu từ rễ và vỏ cây rừng để chị em trong làng rất có thể hợp tác vào làm khi có yêu cầu. “Việc thành lập “Tổ ủ men rượu truyền thống Jrai” làng Bang Ngol nhằm gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn; đồng thời, góp thêm phần bảo vệ thể chất cho tất cả những người dân. Đó cũng là hình thức xử lý việc làm cho hội viên phụ nữ vùng đồng bào dân tộc thiểu số, ổn định cuộc sống thường ngày nhờ vào nghề truyền thống cuội nguồn”-Quản trị Hội Liên hiệp phụ nữ xã Ia Bang xác minh.

Trần Dung