Kon Tum: Nghệ nhân A Hliek với tình yêu cồng chiêng

Nghệ nhân A Hliek sinh ra và lớn lên ở làng Kon Brăp Ju, ngôi làng yên bình ở xã Tân Lập (huyện Kon Rẫy). Gắn bó và trải qua nhiều thăng trầm với làng Kon Brăp Ju, nghệ nhân A Hliek hiểu rất rõ ràng sự thay đổi trong đời sống văn hóa truyền thống của người Jơ Lâng (Ba Na) ở đây.

Khi nghệ nhân A Hliek lên 10 tuổi, bên trong nhà rông của làng Kon Brăp Ju luôn cất 2 bộ cồng chiêng, mỗi bộ gồm 3 chiếc cồng và 8 chiếc chiêng. Ngoài những dịp làng Kon Brăp Ju có liên hoan được dân làng đem ra sử dụng, thì những ngày thông thường, 2 bộ cồng chiêng này là công cụ để những người dân lớn tuổi truyền dạy cách đánh và biểu diễn cồng chiêng cho trẻ nhỏ trong làng.

Dù là nơi cất giữ 2 bộ cồng chiêng quý, nhưng cửa ở trong nhà rông làng Kon Brăp Ju không khi nào khóa, ai cũng luôn có thể ra vào trong nhà rông tự do và trong bất kể thời hạn nào. Từ nhỏ nghệ nhân A Hliek thường xuyên lui tới nhà rông của làng để học và luyện cách đánh cồng chiêng cùng những người dân lớn tuổi trong làng.

Nghệ nhân A Hliek (phải) và nghệ nhân, già làng A Jring Đeng đang trao đổi về cồng chiêng. Ảnh: Đ.T

Thích đánh cồng chiêng và có năng khiếu sở trường nên A Hliek học rất nhanh chóng. Đến năm 15 tuổi, ông đã biết đánh hầu hết các bài chiêng hay biểu diễn trong những liên hoan trọng điểm hàng năm của làng, như tết đầu xuân năm mới, xuống giống thời vụ, ăn lúa mới, mừng nhà mới…Ông cũng đánh được nhiều chiếc cồng và chiếc chiêng không giống nhau trong bộ cồng chiêng khi biểu diễn các bài chiêng này. Do vậy, dù còn trẻ tuổi và đang là học viên nhưng ông đã là thành viên chính thức của đội cồng chiêng làng Kon Brăp Ju.

Đến khi trưởng thành, mỗi ngày phải lên rẫy lao động sản xuất như bao người dân khác trong làng, nhưng nghệ nhân A Hliek vẫn dành riêng thời hạn và giữ ngọn lửa đam mê cồng chiêng cháy trong người. Sau khoản thời gian trở thành đội trưởng đội cồng chiêng của làng, nghệ nhân A Hliek cùng với nhiều người lớn tuổi khác trong làng Kon Brăp Ju tích cực truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ.

Các em từ 11-17 tuổi trong làng Kon Brăp Ju đều được tham gia các lớp truyền dạy cồng chiêng 2 buổi/tuần do nghệ nhân A Hliek, nghệ nhân, già làng A Jring Đeng và những thành viên cốt cán trong đội cồng chiêng của làng đứng lớp trải qua nguyên mẫu CLB link tương hỗ tự giúp nhau truyền dạy cồng chiêng, sự kiện tương hỗ của ngành văn hóa truyền thống tỉnh và của huyện Kon Rẫy. Ngoài ra, nghệ nhân A Hliek, nghệ nhân, già làng A Jring Đeng và những thành viên khác trong đội cồng chiêng của làng Kon Brăp Ju còn tham gia truyền dạy cồng chiêng hàng năm cho những em học viên ở trường PTTH Dân tộc nội trú tỉnh tại TP. Hồ Chí Minh Kon Tum.

Trong những buổi học đánh cồng chiêng, nghệ nhân A Hliek đều truyền đạt lại cho những em học viên rằng, muốn học và đánh được cồng chiêng, trước tiên phải chú ý quan tâm quan sát cách cầm và gõ dùi của người đánh chiếc chiêng nhỏ nhất, tiếp sau đó nỗ lực học thuộc nhịp và âm của chiếc chiêng này trong cả bài chiêng bằng phương pháp ngân nga giai điệu hoặc hát theo. Khi thuộc cách đánh và nhịp, âm của chiếc chiêng nhỏ nhất xong, tiếp tục học cách đánh chiếc chiêng này ở những bài chiêng khác. Có như vậy, khi đánh thuần thục chiếc chiêng nhỏ nhất rồi, sẽ sở hữu được nền tảng để học cách đánh những chiếc chiêng, chiếc công khác trong bộ chiêng.

Nghệ nhân ưu tú A Hliek có tình yêu mãnh liệt với cồng chiêng. Ảnh: Đ.T

Là người đánh cồng chiêng kinh nghiệm làm việc nên trong thời gian đứng lớp, nghệ nhân A Hliek luôn truyền dạy 2-3 em cùng đánh 1 chiếc chiêng hoặc 1 chiếc cồng để sở hữu phương án thay thế khi một trong những các em đánh chính của đội cồng chiêng vì lí do mái ấm gia đình hoặc đi học, đi thao tác ở xa, không thể thường xuyên tham gia đội chiêng. Truyền dạy 1 em đánh cồng chiêng tốt và thuần thục đã khó, truyền dạy cho nhiều em đánh cồng chiêng tốt rồi tạo thành 1 đội cồng chiêng mang ý nghĩa ổn định, lâu dài còn khó hơn và mất thật nhiều thời hạn.

Sát bên truyền dạy cách đánh và biểu diễn cồng chiêng, nghệ nhân A Hliek còn reviews về di tích văn hóa truyền thống cồng chiêng cho những em học viên, thiếu nhi. Đồng thời dặn dò các em phải ghi nhận trân quý, gìn giữ và bảo vệ cồng chiêng thật kỹ. Không để cồng chiêng ở những nơi dễ bị lấy trộm hay là không được sử dụng cây có thân gỗ cứng để làm dùi đánh chiêng. Nghệ nhân A Hliek còn lấy ví dụ về làng Kon Brăp Ju tiến hành tốt việc gìn giữ và bảo vệ cồng chiêng nên lúc bấy giờ làng có toàn bộ 16 bộ cồng chiêng, mỗi bộ từ 4-8 chiếc và đều phải có tuổi đời khá lâu.

Nói tới nghệ nhân A Hliek, nghệ nhân, già làng A Jring Đeng nói rằng, nghệ nhân A Hliek là người dân có niềm đam mê và đánh cồng chiêng rất giỏi. Nghệ nhân A Hliek tham gia tích cực trong việc truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ và có trách nhiệm với việc bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống cồng chiêng của người Jơ Lâng ở làng Kon Brăp Ju nói riêng và người Ba Na trên địa phận tỉnh nói cộng đồng.

Vì ảnh hưởng tác động của dịch bệnh Covid-19 nên từ đầu xuân năm mới đến nay, làng Kon Brăp Ju ít tổ chức triển khai hoạt động và sinh hoạt tập trung chuyên sâu đông người và không tổ chức triển khai các lớp truyền dạy cồng chiêng cho trẻ nhỏ trong làng. Nghệ nhân A Hliek tâm sự, ông chỉ muốn dịch bệnh không thể xẩy ra, để đời sống văn hóa truyền thống tinh thần, lao động, sản xuất của dân làng trở lại thông thường; để ông tiếp tục được truyền dạy cồng chiêng cho thế hệ trẻ và đánh cồng chiêng dưới mái nhà rông của làng, cho tiếng cồng chiêng mãi ngân vang.

Đức Thành