Ai về Trùng Khánh với tôi không?

Quan trọng đặc biệt, Cao Bằng giữ rừng rất tốt. Người dân tộc thiểu số ở Cao Bằng đa số là người dân tộc Tày. Người Tày có Điểm lưu ý thường thấy là canh tác ở vùng gần sông suối, trồng lúa nước và chăn thả gia súc, gia cầm là chính. Phụ nữ Tày rất đẹp, vóc dáng quyến rũ và mềm mại óng ả, da trắng, hát then thì thôi rồi, đừng nghĩ về nghe một bài rồi rất có thể vực lên ra về.

Trùng Khánh quy tụ rất đầy đủ vẻ đẹp tuyệt vời nhất từ tự nhiên đến nhân sự của Cao Bằng.

Trong những chuyến hành trình Cao Bằng từ trước tới giờ, có chuyến hành trình từ TP. hà Nội qua Thái Nguyên, Bắc Kạn; có chuyến hành trình đường đường cao tốc qua Lạng Sơn; có chuyến thông qua Mèo Vạc của Hà Giang sang Bảo Lâm, Bảo Lạc… tức là chạm vào đất Cao Bằng từ đủ mọi phía, thì tôi vẫn thấy Trùng Khánh quyến rũ nhất, quyến rũ nhất.

Cầu treo trên sông Bắc Vọng – một góc nước non Trùng Khánh. Ảnh: Đỗ Bích

Huyện Trùng Khánh có diện tích quy hoạnh gần 700km², dân số năm 2019 là hơn 70.000 người. Trùng Khánh có hai thị trấn là huyện lỵ cùng tên và thị trấn Trà Lĩnh, cách TP Cao Bằng 58km và cách TP TP. hà Nội 310km về phía Tây Nam. Trùng Khánh có đến hai cửa khẩu vương quốc với nước quý vị Trung Quốc là Trà Lĩnh và Pò Peo. Sở dĩ Trùng Khánh là nơi nhiều người biết, nhiều người đến bởi ở đó có thác Bản Giốc, có động Ngườm Ngao và biết bao danh thắng tạo hóa ban tặng.

Trong những chuyến hành trình, tôi rất ít khi tới những khu vực nổi tiếng trên sơ đồ phượt. Chúng đã được nói đến quá nhiều, thương hiệu ngập tràn trên các phương tiện vấn đề đại chúng, và quan trọng, thường phải gặp thật nhiều khách hàng phượt – điều mà tôi trọn vẹn không mong đợi khi đã để TP.HCM nhộn nhịp eo hẹp và chật ở phía sau. Tôi luôn kỳ vọng, và quả thực chưa khi nào thất vọng, khi “mò mẫm” vào những nơi “khỉ ho cò gáy”. Đến Trùng Khánh cũng vậy. Tôi chỉ đến Bản Giốc một lần, vào động một lần, còn thì những ngôi làng cổ, những nếp nhà cũ kỹ, những bậc thang lên xuống mòn vết chân người, những cánh đồng đầy lúa vàng, những lối đi đầy phân gia súc, những buổi bình minh và chiều tà diễm lệ… mới thật sự có sức thu hút ghê gớm.

Trùng Khánh là nơi sinh ra nhà thơ Y Phương, nhà thơ Từ Ngàn Phố, nhà văn Cao Duy Sơn và một họa sỹ cùng thế hệ 7X với tôi là Hoàng A Sáng. A Sáng sinh ra ở Pác Thay, một ngôi làng Tày cổ hàng trăm năm tuổi, từng tuyên bố nửa đùa nửa thật: Phàm một người đàn ông đã sinh ra ở Pác Thay, anh ta chỉ rất có thể là một nhà thơ nếu không là một thằng nghiện. Trong câu đùa của A Sáng có niềm tự hào và có cả đắng cay. Pác Thay như một lời mời gọi huyền bí. Vì thế, tôi quyết định hành động vào Pác Thay.

Từ thị trấn huyện lỵ Trùng Khánh, cổ xưa còn tồn tại một chiếc tên rất hay là Co Xàu, đi xe máy chừng 15 phút, chừng 6-7km thì vào đến Pác Thay. Quý vị sẽ không còn thể ngồi ở TP. hà Nội và tưởng tượng về Pác Thay-một ngôi làng cách TP. hà Nội hơn 300km, nó quan trọng đến mức nào.

Tôi sinh ra ở vùng Tày, lớn lên trong một ngôi làng Tày. Người Tày quê tôi ở trong nhà sàn làm được làm bằng gỗ lợp ngói hoặc tre nứa lợp lá cọ, tùy vào điều kiện kèm theo tài chính. Người Tày Pác Thay cũng làm nhà sàn, cũng nuôi gia súc dưới gầm sàn, người sống ở trên, mái nhà lợp ngói âm khí và dương khí, nhưng những ngôi nhà lại được xây bằng đá điêu khắc. Tôi hỏi A Sáng vì sao ở đây lại không làm nhà sàn được làm bằng gỗ, cậu quý vị của tôi vấn đáp bừa: “Chắc là ngày xưa các cụ không có gỗ để làm nhà nên làm bằng đá cho nó… bền”. Nghe thì cũng tồn tại lý ở vị trí nhà đá thì minh chứng và khẳng định bền hơn nhà gỗ, nhưng ở giữa rừng núi mà bảo thiếu gỗ làm nhà thì không thuyết phục. Trong thời điểm tạm thời thì tôi cứ gật đầu đồng ý giả thuyết đấy đã.

Đợt tôi lên Trùng Khánh, đã cuối ngày thu. Lúa chín vàng trên khắp các thửa ruộng. Người ta mang cót ra trải trên mặt ruộng, gặt xong, tuốt xong thì phơi luôn tại đấy. Đường làng thu hẹp, đất đai đa số giành cho ruộng đồng nên đến chỗ phơi cũng hiếm. Những ruộng lúa vàng óng trĩu nặng như trong tranh. Dòng sông Bắc Vọng xanh như một dải lụa mềm, óng ánh uốn lượn. Đầu làng có một cây cầu, cuối làng cũng tồn tại một cây cầu. Nhưng cây cầu treo mảnh dẻ tuyệt đẹp cuối làng đã trở nên chất cây xanh lên một đầu phía trên cầu, không cho những người dân lưu thông nữa vì nghe nói nó xuống cấp trầm trọng, và đã có người bị ngã xuống sông. Người ta qua sông bằng một chiếc đập tràn. Nó lại thơ mộng ở vị trí, cây cầu không lưu thông nữa vẫn được không thay đổi. Cây cầu như một nét phác thảo tài hoa đầy ý tưởng của một ông họa sỹ nào đấy. Theo tục lệ người Tày ở đây, đầu làng thường trồng một cây đa, cuối làng lại trồng một cây gạo. Cây gạo cuối làng, dưới gốc của nó còn tồn tại một ngôi nhà với cái mái nhà chắp vá mấy màu liền, có lẽ rằng là bị dột, gia đình chưa xuất hiện tiền thay toàn cảnh ngói mới.

Sáng sớm, nắng vừa lên. Nắng xuyên qua những dải nước trong trẻo chảy từ những cái máng nhỏ trên cọn nước tròn xoe, chảy vào mương. Nhưng giờ đang mùa gặt, chẳng ai muốn đưa nước vào ruộng nên người ta chặn mương lại. Cái cọn cứ kẽo kẹt quay, nước cứ được cuốn lên, đổ vào mương, rồi lại chảy ra sông. Tôi tưởng tượng những cái cọn sẽ thật là buồn phiền nếu như một lúc nào đó chúng không được quay nữa, không được ướt sũng bởi nước của dòng sông nữa.

Những cái cọn mọc đầy hai kè sông, đưa nước vào ruộng. Ruộng cao hay thấp thì người ta đều sở hữu cách để mang đủ nước vào tưới tắm cho những gốc mạ. Và thú vị nữa, vốn dĩ xưa kia nó chỉ được làm bằng tre, gỗ, thì ngay lúc này toàn cảnh phần khung được làm bằng sắt. Nghe nói là vì một tổ chức triển khai của nước Đức tài trợ. Người ta tài trợ khung sắt cho tất cả Pác Thay dựng cọn là Chính bởi muốn người dân ở đây không dùng đến cây rừng nữa. Hãy giữ lấy những cánh rừng của rất nhiều quý vị, giữ lấy màu xanh cho chúng, họ nói vậy đấy.

Lại nói tới những cánh rừng.

Khi tôi đi tìm tài liệu để đọc thêm về Pác Thay, Trùng Khánh thì vô tình được biết rằng ở vùng giáp biên với nước quý vị Trung Quốc này, tất cả chúng ta đang xuất hiện một loài vượn vô cùng quý hiếm. Nó quý tới mức suốt 43 năm thường xuyên không được ghi nhận nên đã trở nên coi như là tuyệt chủng trên quy mô khắp địa cầu. Bất thình lình, một ngày cả thế giới sửng sốt vì phát hiện thấy ra chúng đang xuất hiện mặt ở… hai xã: Ngọc Khê (trong đó có Pác Thay) và Phong Nậm của huyện Trùng Khánh, vào năm 2002. Tức là ở trên những ngọn núi cao vút kia, đứng ở cuối bản Pác Thay nhìn lên phải ngửa mặt, đi xuyên rừng vài ba ngày, các nhà cứu hộ cứu nạn động vật hoang dã rất có thể nghe được tiếng những con vượn Cao Vít cất tiếng hú. Người ta đã thống kê có tầm khoảng gần 20 đàn vượn Cao Vít, một số trong những ở những cánh rừng Việt Nam, một số trong những ở bên rừng vương quốc láng giềng, và một trong số ít chúng, không rõ “hộ khẩu”.

Pác Thay đẹp như một niềm mơ ước vào lúc bình minh. Trong cái huy hoàng của một ngày mới, Pác Thay bình thản và yên tĩnh, ngọt ngào êm ấm trong ngập tràn hương lúa chín. Ấy vậy nhưng Pác Thay không phải là bản làng nổi bật quyến rũ đến vậy. Cái Điểm lưu ý địa hình nằm tại phía Đông Bắc, lạnh buốt về mùa đông nhưng thoáng mát về mùa hè, đất đai trù phú, sông suối đan xen gợi ra đúng tinh thần của mấy câu ca dao: Cái cò lặn lội bờ sông/ Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non/ Nàng về nuôi cái cùng con/ Để anh đi trẩy nước non Cao Bằng là Điểm lưu ý công cộng của cả Trùng Khánh. Trên khắp hơn 21 xã và thị trấn của Trùng Khánh, chúng ta có thể gặp vô số Pác Thay.

Vào mùa dẻ chín, tôi băng xe máy qua những cánh rừng dẻ cổ thụ. Người ta đang thu hoạch hạt dẻ. Những quả dẻ đầy gai như lông nhím, nứt ra, để lộ bên trong thứ hạt dẻ đúng màu… hạt dẻ. Nhưng rất khó gì mua hạt dẻ chuẩn Trùng Khánh ở đúng Trùng Khánh, vì thương lái TP. hà Nội đã tóm gọn từ… vụ trước. Hóa ra, buồn cười không, về TP. hà Nội mua hạt dẻ Trùng Khánh còn dễ hơn mua ở chính nơi nó rụng xuống.

Khi tôi rời Trùng Khánh, mỗi ki-lô-mét bỏ lại đằng sau tay lái lại khiến cho tôi cảm thấy trong mình mở đầu dâng lên một nỗi nhớ khó tả về vùng đất này-vùng đất tuyệt đẹp miền biên ải phía Đông Bắc của Tổ quốc, hiền lành và lộng lẫy, yên tĩnh và quyến rũ, và tột cùng yêu mến!

Bút ký của Đỗ Bích Thúy