Quảng Nam: Ngược lên Hòn Kẽm Đá Dừng

Từ TP. TP. Đà Nẵng theo Quốc lộ 1A vào ngã ba Hương An rồi rẽ phía thị trấn Đông Phú, huyện Quế Sơn (tỉnh Quảng Nam), chạy sang Quốc lộ 14E về thị trấn Tân Bình, huyện Hiệp Đức và tiếp tục đi theo phía tây chừng 15 km sẽ thấy vùng núi non trùng điệp của dãy Trường Sơn Đông. Đứng trên cầu Trà Linh nhìn xuôi theo dòng nước lững lờ buông trôi là màu xanh bạt ngàn của Hòn Kẽm. Dịch rời bằng thuyền chỉ chừng hơn chục phút, khác nước ngoài đã lọt thỏm vào Hòn Kẽm Đá Dừng. Đấy là khúc sông nằm giữa hai dãy núi cao chừng 500 m, có đoạn dòng rất hẹp bởi hai vách đá với muôn vẻ hình thù kỳ bí nhô hẳn ra như để chắn ngang dòng nước nên có tên thường gọi Đá Dừng.

Tên gọi Hòn Kẽm Đá Dừng có từ lâu lăm và ở đây nối liền với những truyền thuyết dân gian đậm sắc màu huyền hoặc của núi, của sông, của bao phận người nghèo khó vùng hạ du sông Thu Bồn ngược dòng đi khai hoang, mở đất. Thu Bồn là sông dài và lớn số 1 của tỉnh Quảng Nam, với nhiều tên thường gọi qua từng chặng, từ phía thượng nguồn là sông Tranh, sông Thiêng rồi sông Thu Bồn, dằng dặc hơn 100 km.

Quang cảnh Hòn Kẽm Đá Dừng.

Chỉ đoạn sông núi của Hòn Kẽm Đá Dừng mà có nhiều tên gọi chứa đựng bao điều lạ lùng dọc đôi bờ bến bãi rộng lớn: Tứ Nhũ, Bà Thiêng, Đá Bùa, Đá Dựng, Khe Nghiêng, Gành Tiên, Ba Dangle, Nước Mắt. Hầu hết những tên gọi ấy đều gắn với hiện tượng thiên tạo ví dụ điển hình như một mỏm đá nham nhở, trên đỉnh phủ dày cây xanh xanh um. Nước từ mạch ngầm của Hòn Kẽm cứ theo một số kẽ đá nhô ra nhỏ tí tách xung quanh năm, suốt tháng xuống mặt sông. Chiếc thuyền lướt qua đoạn Hòn Kẽm Đá Dừng, trời lại bừng sáng hơn, phía xa xa có vài chiếc ghe chèo bồng bềnh thả lưới. Từ lâu nghe người ta bảo ở Hòn Kẽm Đá Dừng ngày đến rất chậm và đêm xuống thật nhanh chóng là thế.

Tên gọi Đá Bùa thành lập và hoạt động từ một hiện tượng tự tạo khá đặc biệt quan trọng. Đó là ngay dưới chân của vách đá Thạch Bích có một văn bia cổ của người Chăm được chạm khắc từ lâu lăm luôn ẩn chìm dưới nước. Văn bia gồm hai dòng chữ, mỗi hàng dài 2 m, thân chữ cao 0,15 m, được tham tá người Pháp của tòa Công sứ Hội An phát hiện ra năm 1908. Hai hàng chữ của văn tự này được những nhà phân tích khảo cổ nhận định rằng được khắc vào thế kỷ thứ IV, đồng thời các niên đại xây dựng thánh địa Mỹ Sơn, tạm dịch là: “Hoàng đế Parkàcdhama vua nước Chămpa vinh quang muôn năm chúa đất nơi đây xin dâng cúng đấng Siva này”. Hàng năm vào rằm tháng 8, bà con vạn chài các làng mạc vùng thượng nguồn sông Thu Bồn thường sắm sửa hương hoa, lễ vật mang tới đặt bên văn bia dâng cúng thần linh, bởi vào thời hạn này nước sông thường rút cạn để lòi ra cả hai dòng chữ lạ.

Hòn Kẽm Đá Dừng là bức họa đồ từ tự nhiên vô cùng khác biệt của miền sơn cước vùng tây xứ Quảng. Núi đá chót vót nghiêng mình trầm tư soi xuống mặt sông im ắng làm cho cảnh vật núi non ở đây càng trữ tình và lại phảng phất đâu đây chút ưu tư. Chính vì vậy mà bao đời nay những đứa con xứ Quảng mỗi lúc tinh thần chênh chao khi suy nghĩ về các đấng sinh thành, thường nhớ tới câu ca dao: “Ngó lên Hòn Kẽm Đá Dừng/ Thương cha, nhớ mẹ quá chừng bậu ơi!/ Thương cha, nhớ mẹ thì về/ Nhược bằng, thương kiểng nhớ quê thì đừng”. Cũng luôn có người bảo câu ca ấy là nỗi niềm, đạo lý của phận làm con mỗi lúc thấy hình bóng sừng sững của Hòn Kẽm Đá Dừng và thế núi, dáng sông đồ sộ ấy được sánh như công cha, nghĩa mẹ.  

Thái Mỹ