Văn miếu Trấn Biên – địa điểm văn hóa truyền thống quan trọng đặc biệt ở Biên Hòa (Đồng Nai)

Văn Miếu môn – cổng chính vào quần thể dự án công trình Văn miếu Trấn Biên.

Văn miếu trước tiên ở Nam Bộ

Văn miếu Trấn Biên tọa lạc tại phường Bửu Lengthy (TP. Hồ Chí Minh Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai), có lịch sử vẻ vang nối sát với công cuộc mở cõi về phương Nam của những chúa Nguyễn. Năm 1698, chúa Nguyễn Phúc Chu sai Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lý xứ Đồng Nai và sáp nhập vùng đất này vào nước Việt. Năm 1715, Văn miếu Trấn Biên được xây dựng để tôn vinh Nho giáo và tiếp nối truyền thống lâu đời văn hóa truyền thống của người Việt ở phương Nam. Đó là Văn miếu trước tiên ở xứ Đàng Trong.

Theo sách “Đại Nam nhất thống chí”, dự án công trình nằm trên vị trị đẹp: “Phía nam trông ra sông Phước Giang, phía bắc dựa vào núi Long Sơn. Bên trong rường cột chạm trổ tinh xảo…”. Hằng năm chúa Nguyễn Phúc Ánh thường đích thân đến đây để hành lễ vào ngày xuân và ngày thu. Từ khi chúa lên ngôi ở Huế (năm 1802), quan tổng trấn thành Gia Định thay mặt vua, cùng trấn quan Biên Hòa và quan đốc học tập lễ.

Sát bên Văn miếu Trấn Biên là Tỉnh học (trường học tỉnh Biên Hòa). Đến đời vua Minh Mạng, trường học này được di tán về thôn Tân Lại (nay thuộc phường Hòa Bình, TP. Hồ Chí Minh Biên Hòa). Như vậy, ngoài vai trò thờ phụng, Văn miếu Trấn Biên còn đóng vai trò như một trung tâm văn hóa truyền thống, giáo dục của tỉnh Biên Hòa và Nam Bộ xưa, trước lúc Văn miếu Gia Định Ra đời vào năm 1824.

Hồi sinh một di tích

Năm 1861, thực dân Pháp lấn chiếm Biên Hòa và phá bỏ dự án công trình này. Năm 1998, nhân kỷ niệm 300 năm xây dựng và tăng trưởng vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai, Văn miếu Trấn Biên được phục dựng trên nền đất cũ, có diện tích quy hoạnh khoảng 5ha, trong đó, khu thờ chính rộng 2ha, được phục dựng theo một số tư liệu cổ.

Các hạng mục dự án công trình được xây đối xứng theo một trục thần đạo; lần lượt từ ngoài vào là Văn Miếu môn, nhà bia, Khuê Văn Các, hồ Tịnh Quang, Đại Thành môn, tượng Khổng Tử, sân hành lễ, Bái đường. Hai bên có những nhà tả – hữu là nhà Đề danh, Văn vật khố, Thư khố… Kiến trúc các hạng mục được thiết lập theo phong thái của thời Nguyễn, có sự xem thêm kiến trúc Văn miếu cổ trên toàn nước, quan trọng đặc biệt là Văn Miếu – Văn Miếu ở TP. hà Nội. Các dự án công trình vẫn tuân theo phong thái truyền thống lâu đời, toàn bộ tổng thể đều lợp ngói thanh lưu ly (ngói males xanh ngọc).

Trong số hạng mục, đáng chú ý quan tâm có Khuê Văn Các được mô phỏng theo Khuê Văn Các ở Văn Miếu – Văn Miếu của TP. hà Nội với ô cửa tròn tượng trưng cho sao Khuê. Bái đường (nhà thờ chính) là một kiến trúc 7 gian, hai chái với 3 tầng mái; bên trong có cột, kèo và các bao lam, hoành phi, câu đối được sơn son thếp vàng.

Đó là nơi thờ tự những danh nhân văn hóa truyền thống Việt Nam. Phía trước là sân rộng để hành lễ và tổ chức triển khai các sự kiện văn hóa truyền thống. Gian ở vị trí chính giữa nhà thờ là một nơi thờ Quản trị Sài Gòn. Gian bên trái đặt bài vị những danh nhân văn hóa truyền thống nối sát với vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai và Nam Bộ xưa như Võ Trường Toản, Đặng Đức Thuật, Trịnh Hoài Đức, Nguyễn Đình Chiểu, Bùi Hữu Nghĩa; bên phải là nơi thờ các danh nhân văn hóa truyền thống vượt trội của Việt Nam gồm Phố Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Nguyễn Du. Hai bên hồi nhà có đặt chiêng và trống, bia TS khoa thi 1442…

Quan trọng đặc biệt, ở đây có đặt tủ thờ 18kg đất và 18 lít nước lấy từ di tích Đền Hùng (Phú Thọ) – biểu trưng cội nguồn dân tộc Việt… Phía trước hai bên nhà thờ là một Văn vật khố (nơi trưng bày 4 làng nghề truyền thống lâu đời của Biên Hòa – Đồng Nai gồm nghề đồng, nghề mộc, nghề đá, nghề gốm) và Thư khố – nơi trưng bày các thư tịch cổ, tài liệu về lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống của vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai.

Văn miếu Trấn Biên là một địa điểm văn hóa truyền thống quan trọng đặc biệt ở Biên Hòa. Với khuôn viên thoáng đãng, kiến trúc rực rỡ, đậm văn hóa truyền thống truyền thống lâu đời, đấy là điểm tổ chức triển khai nhiều sự kiện văn hóa truyền thống, giáo dục, văn học thẩm mỹ và nghệ thuật của địa phương như lễ Tết thầy, tiệc tùng, lễ hội báo xuân, tiệc tùng, lễ hội thơ, lễ tuyên dương học viên giỏi, lễ viếng tiền nhân… Mỗi năm, ở đây đón tiếp khoảng 300.000 lượt khách hàng tới thăm viếng.

Ông Trần Trung Tuyến, Giám đốc Trung tâm Văn miếu Trấn Biên cho thấy: “20 năm qua, Văn miếu Trấn Biên đã trở thành thiết chế văn hóa đặc biệt, không chỉ là nơi tôn vinh truyền thống hiếu học, trọng nhân tài, mà còn là nơi tôn vinh các cá nhân, tập thể đã đóng góp tích cực cho quá trình hình thành và phát triển của vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai”. Với những lợi ích lịch sử vẻ vang, văn hóa truyền thống quan trọng đặc biệt như vậy, Văn miếu Trấn Biên trở nên xác minh sức mê hoặc của một điểm đến lựa chọn trọng điểm trong hành trình thăm TP. Hồ Chí Minh Biên Hòa của khác nước ngoài./.

Bài và ảnh: Hà Thành