Hương rượu Nai Buih – www.dulichvn.org.vn

Nổi tiếng nhờ chắt lọc kinh nghiệm lâu năm

Từng nghe danh về rượu nếp than do ông Nai Buih ở làng Krơk, xã Ngọc Réo (huyện Đăk Hà) sản xuất, nhưng trước đó tôi không tồn tại dịp thưởng thức. Chuyến công tác vừa mới đây về xã Ngọc Réo khi nghe tới đề cập đến rượu nếp than, ông A Wiên – Phó Quản trị Ủy Ban Nhân Dân xã sắp xếp cán bộ dẫn tôi đến gặp Nai Buih.

Thật could, lúc công ty chúng tôi đến nhà, Nai Buih đang phơi cơm nếp, trộn males ủ rượu nếp than. Thấy khách hàng đến, Nai Buih bỏ qua việc làm, rửa tay, đon đả trải chiếu, pha trà mời khách hàng. Ngồi tỉ tê chuyện rượu nếp, Nai Buih liền mở tủ lạnh lấy chai rượu nếp than rót một ly đầy mời tôi thưởng thức. Trời nóng, lại đi đường xa, uống ly rượu nếp ướp lạnh chua chua, ngọt ngọt, tôi cảm thấy trong người thoáng đãng, tươi tỉnh hẳn ra.

Ông Nai Buih trình làng về bánh males. Ảnh: V.N

Nghe tôi thật lòng từ lâu được biết danh rượu, thời điểm ngày hôm nay mới hân hạnh thưởng thức, Nai Buih phấn khởi, cười hiền. Không giấu lòng, Nai Buih bộc bạch: Ông là người Gia Rai, ở huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai. Trong trong thời điểm tỉnh Gia Lai – Kon Tum chưa chia tách, ông từng làm công nhân cầu đường giao thông ở thị xã Kon Tum. Duyên nợ đưa đẩy, ông lấy vợ người Tơ Đra (một nhánh của dân tộc Xơ Đăng) ở làng Krơk, xã Ngọc Réo và lập nghiệp ở đây cho tới tận ngay lúc này.

Trong nhiều năm trước đó đây, xung quanh làng nhìn đâu cũng thấy rừng. Rừng nhiều, nhiệt độ ẩm, đất đai phì nhiêu, người dân làng Krơk thường trỉa, gieo cấy lúa nếp than. Thóc lúa nếp than thu được, ông và nhiều người dân  thường xay, giã thành gạo nếp, nấu cơm lam nếp than, làm rượu nếp than cho mái ấm gia đình dùng trong các dịp lễ liên hoan và đãi khách quý đến chơi nhà. Việc sản xuất lúa nếp than được mái ấm gia đình ông và một vài hộ gia đình trong làng giữ mãi cho tới thời buổi này.

Tuy vậy, bà con làm rượu nếp hầu hết phục vụ trong mái ấm gia đình khi có việc trọng điểm, không xuất kho ngoài, còn Nai Buih làm rượu nếp để phục vụ  yêu cầu của người dân địa phương.

Rượu nếp Nai Buih ngon, dân làng ai cũng khen do ông nắm vững tuyệt kỹ trong khâu chế biến. Theo Nai Buih, trong sản xuất, tùy từng tình hình thời tiết mà có cách phơi cơm nếp, trộn males, ủ rượu, cất giữ rượu nghè… cho thích hợp, bảo vệ rượu làm ra luôn đạt unique, thơm ngon.

Ông Nai Buih ủ cơm nếp đã trộn bột males bằng nhiều lớp lá chuối. Ảnh: V.N

“Ví như trời nóng, phơi cơm nếp ra nong phải để cho cơm nguội hẳn rồi mới trộn đều với bột men; trời mát lạnh lại khác, cơm nếp phơi ra nong không nên để cơm nguội mà cơm còn hơi ấm là trộn đều với bột men…”- Nai Buih lý giải.

Cách ủ males của Nai Buih cũng khác. Trong lúc nhiều người thường trộn bột males với cơm nếp và ủ trong thúng, mủng, còn Nai Buih thì trộn bột males với cơm nếp và ủ luôn ở nong, nia bằng nhiều lớp lá chuối tươi.

Nai Buih ủ cơm nếp trên nong một ngày một đêm rồi lấy cơm cho vào ghè rượu, bịt kín bằng lá chuối lại. Ghè rượu Nai Buih để ở trong phần thông thoáng, nhiệt độ ổn định. Sau một tuần, cơm nếp trong ghè sẽ thành rượu. Chắt lọc kinh nghiệm lâu năm hay từ nhiều năm sản xuất, rượu ghè Nai Buih chế biến không khi nào bị hư và để càng lâu, càng thơm ngon.

Đượm nồng, khó quên

Cũng tương tự như nhiều thương hiệu rượu của rất nhiều hộ mái ấm gia đình đồng bào DTTS khác trong tỉnh, bột males Nai Buih dùng để làm chế biến rượu là từ vỏ cây rừng tự nhiên giã trộn với bột nếp, bột gạo. Tuy vậy, nếu như người Ba Na ở làng Kon Jơ Ri, xã Đăk Rơ Wa (thành phố Hồ Chí Minh Kon Tum) chế biến bánh males từ vỏ cây hiam trộn với ớt, củ riềng giã nhỏ, ngâm ép lấy nước và giã với gạo làm thành bánh males; người Thái quê gốc ở huyện Quan Sơn (tỉnh Thanh Hóa), cư trú ở xã Đăk Ngọk (huyện Đăk Hà) dùng lá cây câu đằng, quế, hạt sa nhân, củ riềng, củ thiên niên kiện (sơn thục), hoa hồi rồi giã nhỏ, trộn với bột gạo nếp làm thành bánh males; còn Nai Buih và người Tơ Đra ở làng Krơk, xã Ngọc Réo lại dùng vỏ dây re blo giã nhỏ trộn với bột nếp hay bột gạo làm bánh males.

Có lẽ rằng, việc làm bánh males để chế biến rượu nếp không giống nhau nên hương vị rượu mỗi nơi cũng thường không giống nhau. Và cho tới thời khắc này, chưa thể nói rượu ghè nếp cẩm làm từ bánh males từ cây nào ngon hơn. Bởi việc cảm nhận rượu ngon hay không thể tùy thuộc “cái gu”, sở trường thích nghi của từng người, nhóm người hay tộc người… Nhưng chính vì sự đa dạng và phong phú này, lại thêm phần làm ra sự phong phú, đa dạng và phong phú của rượu nếp cẩm.

Chế biến rượu ngon, dân làng khi có hỷ sự thường hay đặt rượu Nai Buih. Ngay cả những lúc không tồn tại người đặt, Nai Buih vẫn thường chế biến rượu để sẵn trong nhà, khi dân làng hay có khách hàng ở xa đến hỏi rượu là Nai Buih đáp ứng nhu cầu ngay. Chính vì vậy, rượu nếp than Nai Buih từ lâu đang trở thành sản phẩm & hàng hóa, không những nức tiếng trong vùng mà còn phải lan xa.

Ông Nai Buih mời khách hàng thưởng thức rượu nếp than. Ảnh: V.N

Trao đổi về rượu nếp Nai Buih, A Sởi – người cùng làng Krơk xác minh: Trong làng cũng xuất hiện mấy hộ biết làm rượu nếp cẩm, nhưng rượu nếp cẩm Nai Buih làm là ngon nhất. Mái ấm gia đình tôi khi có việc cúng kính hay thết đãi bè bạn thường mua rượu Nai Buih.

Không chỉ có có dân làng Krơk, người dân ở những làng Kon Jong, Kon Run (xã Ngọc Réo), Kon Gu (xã Ngọc Wang)… cũng thường mua rượu ghè Nai Buih. A Vú ở thôn 5, xã Ngọc Wang thừa nhận: Rượu nếp than Nai Buih vô cùng ngon. Mái ấm gia đình tôi khi có khách quý đến chơi nhà, thường hay mua rượu nếp than Nai Buih về chiêu đãi. Uống rượu Nai Buih, ai cũng khen!

Nhận định và đánh giá cao thương hiệu rượu Nai Buih, Phó Quản trị Ủy Ban Nhân Dân xã A Wiên còn cho thấy, trong trong thời điểm mới gần đây, Ủy Ban Nhân Dân xã tạo điều kiện kèm theo cho mái ấm gia đình Nai Buih tham gia trưng bày, bán thành phầm do huyện tổ chức triển khai theo Sự kiện mỗi xã một thành phầm (OCOP); đồng thời sẽ tiếp tục tương hỗ làm thủ tục xây dựng thương hiệu nhãn mác thành phầm.

Không quên sự tâm điểm của xã và nhớ lại những lần tham gia trưng bày thành phầm, Nai Buih phấn chấn: Mái ấm gia đình tham gia trình làng, trưng bày thành phầm 3 lần tại huyện Đăk Hà. Giá rượu ghè nếp than Nai Buih bán: 350 nghìn đồng/ghè 12 lít; 300 nghìn đồng/ghè 10 lít; 200 nghìn đồng/ghè 6 lít; 150 nghìn đồng/ghè 4 lít…

Giá trên cũng tương tự với giá nhiều chủng loại rượu nếp than khác được bán ở khu trưng bày và trên thị trường. Mỗi lần tham gia trưng bày, Nai Buih mang lại hàng trăm ghè rượu nhiều chủng loại. Trung bình mỗi ghè, Nai Buih lãi từ 50-100 nghìn đồng (tùy từng ghè rượu lớn nhỏ). Cán bộ, công chức, viên chức và người dân uống đều khen rượu Nai Buih thơm ngon. Lần nào, thành phầm rượu ghè của mái ấm gia đình Nai Buih cũng khá được người dân mua hết tại điểm trưng bày.

“Tiếng lành đồn xa”, rượu nếp cẩm Nai Buih theo người về xuôi, ra Bắc vào Nam như: Hà Nội Thủ Đô, Thành Phố Đà Nẵng, TP.HCM Sài Gòn… trong đợt lễ, tết. Khách hàng đến huyện, xã công tác, thường đến nhà Nai Buih mua một lúc 5 – 6 ghè bỏ trên xe xe con đem về uống và tặng bè bạn”- Nai Buih bộc bạch.

Sản xuất rượu nếp nổi tiếng, nhưng Nai Buih thật tình rằng, việc làm rượu ghè là để giữ gìn nghề truyền thống lịch sử của cha ông để lại, chỉ kiếm thêm chút ít thu nhập, không phải để làm giàu.

Vừa nói, Nai Buih vừa vào trong nhà lấy ra một ghè rượu còn nguyên. Mở nắp lá, cắm cần rượu ghè vào, ông mời tôi thưởng thức. Không như rượu ghè chiết xuất để trong tủ lạnh, rượu ghè uống trực tiếp từ cần rượu trong ghè thơm nồng hơn, như thấm vào từng tế bào trong khung hình. Uống mấy hơi rượu ghè, tôi thấy người lâng lâng, nhưng không thấy mệt.

Chiều ngả bóng, tôi xin phép Nai Buih về phố thị. Hương rượu nếp cẩm Nai Buih đượm nồng mãi theo tôi trên đường về và lưu trong tâm trí.

Văn Nhiên