Từ bao đời nay, nói đến Xứ Lạng không có ai là không biết tới những địa danh như núi Tô Thị – nơi có hòn vọng phu (tượng nàng Tô Thị). Núi Tô Thị đang trở thành điểm vượt trội khác biệt trong mạng lưới hệ thống di tích của Lạng Sơn. Thời hạn qua, chính quyền sở tại và Nhân dân thành phố Hồ Chí Minh Lạng Sơn đã có nhiều việc làm tích cực thêm phần bảo tồn, phát huy di tích khác biệt này.
Theo thống kê chưa vừa đủ của tác giả Nguyễn Dược – Trung Hải trong cuốn “Sổ tay địa danh Việt Nam” xuất bản năm 1998, trên toàn nước hiện có 7 hòn vọng phu tại những tỉnh, tuy vậy quen thuộc và được nghe biết nhiều nhất vẫn là hòn vọng phu tại Lạng Sơn với tên tuổi “Nàng Tô Thị”. Lúc này, tượng đá khác biệt này nằm trên ngọn núi thuộc quần thể Khu danh thắng Nhị – Tam Thanh, thành nhà Mạc thuộc phường Tam Thanh, thành phố Hồ Chí Minh Lạng Sơn. Năm 1962, Khu di tích lịch sử này, trong đó tất cả cả núi Tô Thị đã được Bộ Văn hóa truyền thống – Vấn đề (nay là Bộ Văn hóa truyền thống, Thể thao và Phượt) xếp hạng cấp Vương quốc.
Nhân viên cấp dưới Trung tâm Văn hóa truyền thống – Thể thao thành phố Hồ Chí Minh dọn dẹp và sắp xếp, nhổ cỏ tại phòng tượng đá nàng Tô Thị
Bà Nguyễn Thị Hạnh, phường Phước Lengthy, thành phố Hồ Chí Minh Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, khác nước ngoài tham quan cho thấy: Tôi đã được đi tham quan nhiều hòn vọng phu ở những nơi trong nước nhưng tôi thấy hòn vọng phu nàng Tô Thị vẫn là đẹp và khởi sắc giống người thật nhất. Quan trọng đặc biệt, mỗi lần trở lại, tôi lại thấy di tích này khang trang, sạch sẽ và đẹp mắt hơn.
Để sở hữu những trải nghiệm thực tiễn, vào trong 1 ngày vào đầu tháng 10/2021, công ty chúng tôi đến với di tích Thành nhà Mạc – Núi Tô Thị. Theo cảm nhận của công ty chúng tôi, đường lên tượng đá khang trang, thật sạch sẽ và dễ đi hơn trước đây. Bà Lương Thị Sinh, Tổ trưởng Tổ quản lý và vận hành Khu di tích lịch sử, Trung tâm Văn hóa truyền thống – Thể thao thành phố Hồ Chí Minh cho thấy: Mỗi tháng 2 lần, công ty chúng tôi lên đây dọn dẹp và sắp xếp vệ sinh xung xung quanh phòng tượng. Năm 2018 và 2019, đơn vị chức năng đã in 20.000 tập gấp ra mắt về lợi ích của không ít di tích trong Khu di tích lịch sử Nhị – Tam Thanh, trong đó có tượng đá nàng Tô Thị phát tới khách hàng tham quan.
Trong công tác quản lý và vận hành, bảo tồn di tích, từ thời điểm năm 2018, sau khoản thời gian được chuyển giao quản lý và vận hành, chính quyền sở tại, ngành tính năng thành phố Hồ Chí Minh đã có nhiều giải pháp để tôn tạo, chỉnh trang nhằm từng bước bảo tồn, phát huy lợi ích di tích. Rõ ràng và cụ thể, Ủy Ban Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh đã phối phù hợp với Sở Nông nghiệp và Tăng trưởng vùng quê trồng mới 600 cây hoa đào tại đây nhằm tạo phong cảnh trong Khu di tích lịch sử. Tháng 7/2020, Ủy Ban Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai dự án Bất Động Sản tu bổ Khu di tích lịch sử Nhị – Tam Thanh, núi Tô Thị, thành Nhà Mạc với tổng ngân sách đầu tư trên 10 tỷ việt nam đồng. Trong số đó, riêng khái niệm di tích núi Tô Thị đã được tổ chức thay mới mạng lưới hệ thống bảng vấn đề hướng dẫn và lắp ráp mạng lưới hệ thống đèn điện tại tượng đá (2 đèn 100W) và chân núi Tô Thị (5 đèn 100W).
Ngoài ra, năm 2019, Ủy Ban Nhân Dân thành phố Hồ Chí Minh phối phù hợp với Trường ĐH Khoa học xã hội và Nhân văn (KHXHandamp;NV), ĐH Vương quốc TP Hà Nội tổ chức triển khai hội thảo chiến lược di tích danh thắng Nhị – Tam Thanh, núi Tô Thị, thành Nhà Mạc với chủ đề “Di sản văn hóa và tiềm năng du lịch” trong đó có nội dung phân tích làm rõ lợi ích của hình mẫu hòn vọng phu – nàng Tô Thị. Bà Phạm Thị Thuận, Phó Trưởng Phòng Văn hóa truyền thống và Vấn đề (VHTT) thành phố Hồ Chí Minh cho thấy: Về phía phòng, từ thời điểm năm 2019 đến nay, Phòng VHTT đã xây dựng và đăng hơn 20 nội dung bài viết tuyên truyền về mạng lưới hệ thống di tích, di tích văn hóa truyền thống thành phố Hồ Chí Minh, trong đó có di tích núi Tô Thị trên trang vấn đề điện tử của thành phố Hồ Chí Minh, trang fanpage “Thành phố Lạng Sơn – thành phố hoa đào”.
GS.TS Lâm Thị Mỹ Dung, Khoa Lịch sử dân tộc, Trường ĐH KHXHandamp;NV, ĐH Vương quốc TP Hà Nội xác minh: Ở Việt Nam có nhiều mẩu truyện về hòn vọng phu và khẳng định chắc chắn mẩu truyện hòn vọng phu lưu truyền ở Lạng Sơn có tác động ảnh hưởng sâu đậm, rộng rãi trong tâm thức người Việt. Điểm rực rỡ nhất của tượng đá nàng Tô Thị là sự việc kết tinh tốt nhất lòng cộng đồng thủy son sắt của người phụ nữ Xứ Lạng nói cộng đồng và người phụ nữ Việt Nam nói riêng.
Qua đây rất có thể thấy, đồng thời các di tích khác, tượng đá nàng Tô Thị gắn với núi Tô Thị đã từ lâu trở thành “thương hiệu” nhận diện, điểm khác biệt của văn hóa truyền thống Lạng Sơn. Tin rằng, với nhiều giải pháp tích cực, thời hạn tới, điểm di tích này sẽ còn phát huy không dừng lại ở đó lợi ích vốn có của nó
Minh Hiếu