Từ nhiều đời nay, chiếc nón lá cọ là vật dụng thân quen của dân tộc Tày, xã Bản Liền (huyện Bắc Hà, Lào Cai), giờ đây còn trở thành thành phầm văn hóa truyền thống rất dị của địa phương gắn với du ngoạn cộng đồng dân cư.
Bà Vàng Thị Tánh đan nón lá cọ.
Đồng thời bộ y phục dệt từ vải lanh, nhuộm chàm truyền thống lịch sử, chiếc nón lá cọ đã tô thêm vẻ đẹp, sự duyên dáng cho phụ nữ dân tộc Tày ở Bản Liền. Từ thời điểm cách đó 3 năm, ở xã Bản Liền chỉ với khoảng 4 hộ còn làm nón lá cọ, hầu hết là người cao tuổi. Nón làm ra được bán tại chợ phiên của xã và chợ trung tâm huyện Bắc Hà. Từ thời điểm năm 2019, khi được Nhà nước tương hỗ theo sự kiện tăng trưởng du ngoạn cộng đồng dân cư, xã Bản Liền đã xây dựng tổ đan lát và nhóm cùng sở trường thích nghi tham gia làm nón lá cọ để phục vụ du ngoạn.
Chị Vàng Thị Dương, Tổ trưởng Tổ đan lát thôn Đội 2 cho thấy thêm: Chiếc nón lá cọ là vật dụng không thể thiếu của phụ nữ người Tày ở Bản Liền. Hiện tại, chiếc nón cọ được đẩy ra thị trường với giá từ 60 đến 80 nghìn đồng 1 chiếc, tùy loại to hoặc nhỏ. Chiếc nón trong cộng đồng dân cư người Tày địa phương ngoài để che mưa, che nắng còn tồn tại vai trò trọng điểm trong nghi lễ cưới, hỏi. Nón được trao cho cô dâu khi về nhà chồng và là vật kỷ niệm của cha mẹ để lại cho con dâu với mong ước con là người hiếu thảo, yêu thương mái ấm gia đình. Chiếc nón còn được sử dụng trong những tiết mục múa trong những buổi biểu diễn văn nghệ của dân tộc… Quan trọng, trong mấy năm trở lại đây, những chiếc nón lá cọ trở thành quà tặng và đồ trang trí được nhiều người dân, khác nước ngoài ưa thích tìm mua.
Nón là vật dụng quen thuộc của phụ nữ Tày ở Bản Liền.
Để đạt được chiếc nón lá cọ bền, đẹp, người làm phải mất nhiều công và kỹ thuật khâu tỉ mỉ. Cầm trên tay những lá cọ đã qua sơ chế, bà Vàng Thị Tánh, 76 tuổi, người dân có nhiều kinh nghiệm làm việc đan nón lá cọ ở Bản Liền cho thấy thêm: Thời xưa, theo văn hóa truyền thống của người Tày, đàn bà mới lớn sẽ tiến hành ông bà, phụ huynh truyền dạy kỹ thuật đan nón lá cọ, nhưng ngay lúc này người trẻ tuổi còn rất ít người làm được chiếc nón đẹp.
Bà Tánh cũng nói rằng, để sở hữu một chiếc nón cọ đẹp, người làm phải đến rừng cọ chọn những chiếc lá đủ to, mỏng đều, tiếp sau đó mang về phơi vừa nắng, tạo độ dai cấp bách cho chiếc lá, tiếp theo mới đến quy trình cắt thớ lá và ép phẳng rồi mới đan nón. Vành nón được làm bằng cật tre để đáp ứng vừa dẻo vừa có độ bền cao. Khi đan, người làm cần khéo tay để tránh lá bị rách hoặc chia lá không đều khiến cho khó đan. Chỉ khâu rất lâu rồi được sử dụng bằng sợi đay, thời buổi này đã có dây cước vừa khẳng định chắc chắn, vừa tạo ra mũi khâu đẹp. Quy trình sau cùng và trọng điểm nhất là bảo vệ chiếc nón sao cho được bền, bà con thường treo trên gác bếp để tránh mục, mọt rồi mới thể hiện sử dụng.
Chị Vàng Thị Dương, Tổ trưởng Tổ đan lát thôn Đội 2 nói: Điều đang vui mừng khái niệm người Tày ở Bản Liền là đã được những cấp, các ngành tâm điểm tổ chức triển khai lớp tập huấn nâng lên tay nghề đan nón lá cọ và một số trong những thành phầm làm từ lá cọ như mũ cọ, túi xách, giỏ lá cọ… Nhờ vậy, người làm du ngoạn cộng đồng dân cư có điều kiện kèm theo sản xuất ra thành phầm gia dụng và thành phầm phục vụ du ngoạn tại địa phương, thêm phần bảo tồn nét văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử, đồng thời nâng lên đời sống người dân.
Đức Nguyên